Он дараалан төрсөн олны мэдэх Арслангууд-2

"Он дараалан төрсөн олны мэдэх Арслангууд" цувралаар  харьшгүй хүчит Хадбаатарын Мөнхбаатар, дундаршгүй иртэй Доржпаламын Ганхуяг нарын талаар хүргэхээр бэлтгэлээ.
Хадбаатарын Мөнхбаатар
2000 оны Хөвсгөл аймгийн наадамд 128 бөх барилдахад Шинэ-Идэрийн Хадбаатарын Мөнхбаатар түрүүлж аймгийн арслан болжээ. Түүнийхээ хойтон улсын их баяр наадмын 1024 бөхийн тоонд багтаж улмаар хоёр давжээ. Гурвын даваанд цолтнууд амлаж авсангүй, “онжав” арслан Өвөрхангайн Р.Ганхуягтай тунаж давсан байна. Дөрвийн даваанд аварга арслан заанууд, ахмад начингууд амаа авсаар дөрвөн бөх үлджээ. Энэ үед нэг багшийн шавь, аливаа бүхэнд нь нөмөр нөөлөг болдог Хэнтийн Одхүү начин “Ахын дүү хэнтэй барилдах вэ?” гэж асуухад огт эргэлзэлгүй “Үүдээтэй” гэсэн бөгөөд Одхүү начин Булганы Ц.Цогтжаргалыг амлаж, Хөвсгөлийн Х.Мөнхбаатар, Архангайн Л.Үйтүмэн нар тунасан байна. Энэ тухайгаа арслан “Одхүү ах маань намайг бодоод хэнтэй нь барилдах вэ гэж асуусан. Би ч Цогоо ахаас эмээгээд Үүдээтэйгээ л барилдъя гэсэн дээ. Нэг ёсондоо би л ам авчихсан юм л даа” гэсэн бөгөөд “амлаж авсан” Үйтүмэнгээ давж, анх зодоглосон наадамдаа начны даваанд шалгарах нь тэр. Тавын даваанд нэг нутгийн ах, улсын начин Б.Бадрал амлаж Хадбаатарын Мөнхбаатар арван есөн нас, есөн сартайдаа Монгол улсын начин цол хүртлээ. Начин болсныхоо дараахан хөлийн шагайгаа бэртээж, бэртлээ эдгээлгүй барилдаж байгаад БНСУ-д болсон жүдо бөхийн нэгэн тэмцээнд хөлийн шөрмөсөө таслан гурван жил гаруй барилдсангүй. Гэсэн ч бэртэлтэй байсан жилүүдээ нөхөж бэлтгэл сургуулилтаа сайн хийснээр ардын хувьсгалын 84 жилийн ойгоор өөрийн багш дархан аварга Б.Бат-Эрдэнээр долоо давж Монгол улсын заан цолд хүрсэн билээ.
Улмаар 2007 оны улсын баяр наадмын дөрвийн даваанд цэргийн арслан А.Бямбажавтай таарч бярдаж мушгиад давжээ. Тавын даваанд ид бяр хүч нь жагсаж буй, улсын начин Д.Лхагвадоржийг амлаж хөмрөөд давсан бол зургаагийн даваанд урд жил оноолт таарч давж байсан, шинэхэн начин А.Цацабширыг амлаж баруун талдаа давхар ачих дархан мэхээрээ давж мөн л зааны даваанд барилдах болжээ. Зааны даваанд шинээр харцага цолны болзол хангаад байсан Говь-Алтайн Н.Ганбаатартай тунасан байна. Заан зоримог барилдаж баруун талдаа татаж хавираад давснаар улсын заан цолоо батлаж ямар ч гэсэн багшийнхаа итгэлийг алдсангүйдээ хэмээн ихэд баярлажээ. Наймын даваанд олон шилдэг бөхчүүдийг шороодуулж шуугиулсан, “онжав” Б.Сайнбаяр начинтай тунаж, мэхээ дутуу хийхэд нь дагуулж мушгиад давснаар төрийн наадмын үзүүрт шалгарчээ. Үзүүр түрүүнд өөрийг нь начин болсон жил заан цолд хүрч байсан, уран дайчин барилдаанд Доржсамбуу заантай барилдав. Ах заан сэнжигний барьц авахаар дайрах хоромд барьцгүй хавсартал дөрвөн хөллөсөн тэр мөчийг залуу заан алдалгүй тумбарайдаж дараад тун ч хөдлөлгүй бярдсаар ес давж, 26 насандаа төрийн наадмын түрүү бөхөөр тодорч “Монгол улсын арслан” цол хүртлээ. Арслан цол хүртсэнээс хойш гурван удаа их шөвөгт, мөн гурван удаа дунд шөвөгт, нэг удаа бага шөвөгт шалгарсан үлдэж хэр зэрэг бөх гэдгээ ард олондоо таниулсаар байна. Түүнээс ард түмэн дахин түрүүлж аварга болохыг хүссээр хүлээсээр байна. Түүнд төрийн наадамд хорь шөвгөрөх боломж бий, хоёр байтугай түрүүлэх авьяас ч бий.
ДОРЖПАЛАМЫН ГАНХУЯГ
Чөлөөт, самбо, жүдо бөхийн олон улсын хэмжээний мастер, кураш бөхийн дэлхийн аварга гээд эхлэхэд хэн бүхэн улсын арслан Доржпаламын Ганхуяг хэмээн мэднэ. Арван долоохон насандаа улсын хүчит аварга Д.Хадбаатар, улсын манлай заан Д.Долгорсүрэн нараар гурав давж бөхийн ертөнцөд орж ирсэн тэрээр арван есөн насандаа аймгийнхаа баяр наадамд түрүүлжээ. Мөн сагсан бөмбөгийн шигшээгийн тамирчин байсан бөгөөд лигийн аваргаас хоёр ч удаа мөнгөн медаль хүртэж байсан гэдэг. 1990-ээд оны ороо бусгаа цаг үед спортдоо үнэнч байж аль ч төрлөөр амжилт гаргахыг хичээж явсан тэрээр аймгийн арслан цолтой таван жил зодоглосон байна. Улсын наадмын хоёр, гурав дөрвийн давааны хатууг биеэрээ мэдэрч явсаар ардын хувьсгалын 79 жилийн ой буюу шинэ зууны эхний наадамд нутгийн бөх, дархан аварга Дашдоржийн Цэрэнтогтохоор тав давж начин цолд хүрсэн байна. Улмаар улсын баяр наадамд гурван ч удаа тав даван шөвгөрч начин цолоо баталжээ. Заал танхимын барилдаанд тогтмол амжилттай барилдаж байсан бөгөөд 2008 оны сар шинийн барилдаанд сайхан барилдаж зургаа даван их шөвөгт үлдээд улсын гарьд И.Доржсамбууд унасан байна. Тэр зунаа улсын наадмын сорилго барилдаанд а.а Ө.Даваабаатарт унаж үзүүрлэсэн байна. Олон жил шударга сайхан барилдсан начныг цолоо ахиулаасай хэмээсэн бөх сонирхогчдын хүсэл тэр жилийн наадмаар дүүрэн сайхан биелэв. Тавын даваанд у.н Ж.Бат-Эрдэнийг давж тав дахь удаагаа шөвгөрөөд зургаагийн даваанд сар шинээр шороодсон у.г И.Доржсамбууд амлуулан барилдаж давснаар давдаггүй даваагаа гэтлэж улсын харцага болжээ. Долоогийн даваанд наадмын сорилгоор үзүүр үдээд унасан аймгийн арслан Ө.Даваабаатартай туналаа. Ёстой л “давахгүй гэсэн даваагаар гурав давж, уулзахгүй гэсэн хүнтэй гурав уулзана” гэгчээр унасан хүмүүстэйгээ даваа бүрт таарч байлаа. Хөмрөхөд нь үлдэж дараад давснаар олон жил мөрөөдсөн заан цолдоо хүрэв. Наймын даваанд шинэ заан Б.Соронзонболдтой мөн тунан барилдаж хутгаанд нь бараг унаж яваад олон жил их спортоор хичээллэсний шидийг үзүүлж гарын үзүүрээр ганцхан мушгиад давчихав. Үзүүрт урд өмнө олон удаа таарч байсан, улсын наадмын тавын даваанд ч барилдаж байсан харцага Н.Ганбаатартай барилдаж шахаж татахад нь сөрж дараад төвөггүй давж төрийн их баяр наадмын түрүү магнай болсон билээ. Давчихаад хоёр гараа дэлгэн гүйж буй арслангийн дүр одоо ч бөх сонирхогч түмний сэтгэлд буй биз ээ.
Хойтон жилийн наадмаар мөн л сайхан барилдаж, арслан цолны буурийг үзүүлж у.н Ц.Лхагвасүрэн, Б.Чинзориг, у.х Ө.Бат-Орших, у.з М.Өсөхбаяр нарыг дараалан давж ахин үзүүрт шалгараад д.ав Г.Өсөхбаярт барьц сонгуулан унаж “үлэмж бадрах” чимэг нэмсэн юм. Мөн 2010, 2011 онуудын баяр наадамд тав даван шөвгөрснөөр төрийнхөө их баяр наадамд наймантаа шөвгөрсөн билээ. Хүчит арслан маань бөхийн олон төрлөөр жигд амжилт гаргасан бөгөөд мөн сагсан бөмбөг, регбигээр ч хичээллэж амжилтад хүрсэн юм. Тун удахгүй Монгол улсын гавьяат тамирчин цолоо гардах болов уу.
Т.Түмэндэмбэрэл