Залуу уяач М.Манлайбаяр: Хэр баргийн адуу манай суманд ирээд айрагдчихгүй шүү

Сүхбаатар аймгийн аварга хүлэг шалгаруулах “Жавхлант  шаргын хурд-2014” уламжлалт уралдааныг сурвалжлаад буцаж явах зуураа Мөнххаан сумын уугуул, залуу уяач Мухалайн Манлайбаяртай тааран цөөн хором хөөрөлдсөнөө сийрүүлэн уншигч танаа хүргэж байна.
-Хурдан морьтой холбогдсон түүхээс яриагаа эхэлье?
-Долоон настайгаасаа эхлээд Бүрэнцогтын “бүдүүн” Баясаа гэдэг хүний үрээг унадаг болсон.Тэр хүн олон сайхан хурдан морьтой байсан юм. Би нэг хээр морийг ид үед нь унаж  хурдлуулж байлаа. Тэр хүн надад бага насандаа хоёр аман хүзүүдсэн хурдан хүрэн азарганыхаа төлөөс өгч тэдний төлүүд нь одоо хэр нь сайхан давхиж байна. Хүрэн азарганы эцэг нь Галшар угшилтай шарга азарга, харин эх нь манай Мөнххааны цоохор хонгорын угшилтай гүү байсан гэдэг.
-Танай Мөнххааны адуу ч эрт дээр цагаасаа хурдаараа гайхагддаг байсан даа?
-Манай аав Мухалай Асгат сумын хүн. Сүүлд Мөнххаанд ирж суурьшсан юм билээ. Намайг багад нутгаараа дагуулан явж, ах дүүстэйгээ танилцуулж байсан. Аавын дээдчүүл бас адуу малд сонирхолтой хүмүүс байсан гэдэг. Өвөг эцэг солгой Лхамсүрэн болон Даарий, Аюуш нарын ах дүүс нь зээрдүүд омгийн адууны гол цөмийг хариулж адгуулж байсан улс.
-Дарьгангын жижиг зээрдүүдийг үү?
-Мал нийгэмчлэгдэж, нэгдэл байгуулагдахад жижиг зээрдүүдийн угшлын гол цөм адууг хариулж байсан гэдэг. Даарий гэдэг нь морь уядаг. Олон ч адуу түрүүлгэж, айрагдуулж байсан юм билээ. Одоо хүүхдүүд нь залгаад уяж байна. Надад тэр зээрдүүдийн угшилтай адуунууд бий. Мөн манай сумын “Өндөр” хэмээх  Чулууны Магнай хар азарганы угшилтай азарга ч бий. Банзайн буган, цоохор хонгор, орос Дугаржавын цагаан гэх мэтчилэнгийн энэ хавьдаа цууд гарсан угшлаас авсаан. Дугаржав гэдэг нь манай хадам талын хүн. Ер нь цөөхөн гэлтгүй адуугаа чанаржуулах гэж аль гайгүй гэсэн удам угшлаас үрээ, байдас авсан. Хүн бүл цөөтэй болоод тэднийгээ санаандаа хүртэл оролдож, уяж чадахгүй л юм.
-Сум орон нутагтаа л уралдаж байна уу?
-Тиймээ. Би сумынхаа наадамд хоёр алаг морь айрагдуулсан хүн. Ер нь манай Мөнххааны наадамд морь түрүүлгэж, айрагдуулна гэдэг бэрх шүү дээ. Эрт дээр цагаасаа хурдтай байсан. Уяачид нь удам дамжин ирсэн хурдан адуутай. Хэр баргийн адуу ирээд манай суманд айрагдчихгүй.
-Тэр ч тийм байх шүү?
-Би Баадуу алаг эхтэй, зээрдүүд адууны эцэгтэй хонгор алаг морио сумынхаа наадамд аман хүзүүдүүлж байлаа. Мөн Баяндэлгэр эхтэй, Баясаагийн адууны гаралтай хээр морио сумынхаа наадамд таваар давхиулж байлаа. Бага шиг наадмуудаас бол айраг, түрүү олныг авч байсан.
-Гадагшаа гарч уралдаж байгаа адуунуудын нэлээд нь Мөнххааны гаралтай байдаг. Адуу малын наймаа хийж байна уу?
-Айхтар олныг зараагүй ээ. Булган руу нэг адуу зарсан. Тэндээ очоод айрагдаад л байгаа дуулдана лээ. Ний нуугүй хэлэхэд, тэр болгоныг тэжээж чадахгүй байна. Боломжоороо ганц нэг үрээ тэжээгээд ойр зуурхан ажил хийсэн болоод сумандаа уралдуулдаг. Одоо хаана ч адил тэжээлгүй адуу уралдах боломжгүй. Дээр нь хүн бүр адуугаа сайжруулаад, цаг зав, хөрөнгө мөнгө гээд бүхнээ зориулан уяж байгаа учраас бидэн шиг дурандаа  завчилж уяж байгаа хүмүүс төдийлөн амжилт үзүүлж чадахгүй л байх шиг байна. Гэхдээ яахав, хар багаасаа үрээ унасан, өөрийн эрхгүй дуртай юм болохоороо жил болгон ямар ч байсан ганц хоёр юм уяад л наадамлах юм даа. Би ер нь хот хүрээ яваад хүүхдүүддээ чихэр гэхээсээ өмнө адуундаа овъёос авдаг хүн. /инээв/
-Адуу өөрт нь сэтгэл зүрхээ зориулсан нэгний магнайг заавал тэнийлгэдэг амьтан хэмээн хууччуул ярих нь бий?
-Тийм шүү. Өнгөрсөн жил бага хүү маань морь унаад сайхан амжилт гаргаж, аавыгаа их баярлууллаа. Уулбаян сумын Эрдэнэ-Очирын Одонгоо гээд манай нэг найз байдаг юм. Хүү маань түүний халиун азаргыг унаад аймгийн наадамд айрагдуулж, Хэнтийд болсон зүүн бүсийн уралдаанд 11-ээр давхиулсан. Өөрөө үрээ унаж байсан болохоор хүүгээрээ их бахархаж байгаа. Хүү маань амжилт гаргахаар одоо л миний морь хурдалж магадгүй гээд битүүхэн баярлаад байгаа, бас. /инээв/
-Билгээр болог. Ярилцсанд баярлалаа. Амжилт хүсье.
-За баярлалаа. Танай сэтгүүлийн хамт олонд ажлын өндөр амжилт хүсье.
У.Энхмаа