Арван жилийн өмнөх аймгийн наадмууд

Эдүгээгээс арван жилийн өмнөх аймгийн наадмуудаас цол авсан бөхчүүдийн тухай сийрүүлэн бичихээр зорилоо.
Өмнөговь аймагт Нямдоржийн Ганбаатар хэмээх залуу түрүүлжээ. Дөрвөн жилийн ард улсад үзүүрлэсэн өндөр гарди маань хадмынхаа нутагт түрүүлсэн нь энэ.
Өвөрхангайд Төмөрбаатарын Санчир, Дорноговьд Мөнхсайханы Өсөхбаяр, Говь-Алтайд Баттулгын Соронзонболд нар түрүүлж “аймгийн арслан” болсон байна. Тэд одоо монгол бөхийн зүлэг ногоон дэвжээнд “Улсын заан” хэмээн цоллуулан барилдаж явна.
Говьсүмбэр аймагт үзүүрлэсэн Дорноговийн өндөр залуу хоёр жилийн ард аймагтаа түрүүлж, түүнийхээ хойтон улсад шөвгөрч “Монгол улсын начин” болов. Начин цолтой гурван наадамд зодоглоод харцага болсон бол өнгөрсөн жил мөн шөвгөрсөн билээ. Арал дүүрэн Алтанбаганын Цацабшир харцага.
Дундговьд Эрдэнэдалайн Будын Чинзориг, Завханд Говь-Алтайн Жаргалангийн Шоовдойхүүгийн Тогтох баяр, Орхонд Говь-Алтайн Бигэрийн Намсрайн Баярмагнай нар мөн түрүү бөхөөр тодорчээ. Харин Говь-Алтайд Лхагвасүрэнгийн Гантулга, Дархан-Уулд Сүхбаатарын Батсуурь нар үзүүрлэж заан болж байжээ. Мөн Хөвсгөлд а.н Маналсүрэнгийн Эрдэнэбат цолоо батлаж байв. Энд өгүүлсэн бөхчүүдээс Н.Баярмагнай 800 жилээр начин цолд хүрч Бигэр сумынхаа олон цолтны эхлэлийг тавьсан бол  Будын Чинзориг 2007 онд начин цолд хүрч улмаар 2009 онд цолоо баталсан билээ. Л.Гантулга мөн 2007 онд начин цол хүртсэн бол Ш.Тогтохбаяр 2008 онд, М.Эрдэнэбат, С.Батсуурь нар 2011 онд тус тус улсын начин цолд хүрсэн байна. Хэн хэн нь дөмөг сайн начингууд гэдгийг бөхийн хорхойтонууд андахгүй ээ.
Дундговь начин цолсон Алтангэрэлийн Алтанхуяг түүнийхээ ард улсын наадамд гурвантаа дөрөв давж, аймгийнхаа наадамд хоёронтоо түрүүлж хурц арслан болсон бол Сэлэнгэд түрүүлсэн Агваандандарын Амараа, Увсад түрүүлсэн Батсуурийн Нэргүй, Архангайд түрүүлсэн Хандсүрэнгийн Мэндбаяр, Завханд үзүүрлэсэн Данзаны Батжаргал, Дорноговьд үзүүрлэсэн Төмөрчөдөрийн Занданбат нар улсын баяр наадамд начны даваанд барилджээ. Мөн Архангайд үзүүрлэсэн Ц.Нямдорж, Баянхонгорт түрүүлсэн Давж. Батбаяр, начин болсон Д.Энхбат нар ч мөн улсын цолны тааварт нэрлэгдэж явсан хүчтэнүүд билээ.
Баян-Өлгийд “Шонхор” дээд сургуулийн төгсөгч болох Х.Хурметбек, Дорнодод Халхголын Г.Баатар, Ховдод Жаргалантын Ц.Энэбиш, Төв аймагт Жамсрангийн Батбилэг, Хэнтийд өсвөрийн улсын аваргын медальт Төмөрийн Гүрсоронзон, Хөвсгөлд Алаг-Эрдэнийн М.Энхтайван, Сүхбаатарт Мөнххааны дасгалжуулагч Цагаанхүүгийн Энхбат,  Говьсүмбэрт Сономын Батбаяр, Дархан-Уулд Даваасамбуугийн Батбаяр нар түрүүлж арслан болж байжээ. Эдүгээ Т.Гүрсоронзон арслан л ганц нэг гарах болжээ. Харин Давс.Батбаяр арслан Дархан-Уул аймгийнхаа ҮБХ-ы т эргүүн болсон байна.
Энд мартаж боломжгүй нэг бөх бол Өмнөговь заан болсон Рэнцэнбямбын Сэддорж юм .Аймаг цэргийн цолтны барилдаанаас эхлээд олон олон зүйлийг санаачлан хийж байсан тэрээр эдүгээ Өмнөговь аймагт өндөр албан тушаал хашсаар байна.
Баянхонгорт алдарт Лодойн Жанцандорж арслан үзүүр нэмсэн бол Өвөрхангайд “мундаг улаан” хэмээх Төмөрбаатарын Ганбаатар үзүүрлэсэн байна. Эрдэнэтэд белазын Болд арслан у.н С.Дангаасүрэнгийн хамт шөвгөрч, Н.Саранцогт харцага үзүүрлэж, Дундговь шинэхэн харцага Л.Пүрэвжав нь үзүүрлэж, Сүхбаатарт у.н Ш.Лхагвасүрэн их шөвөгт шалгарчээ. Хэнтийд Тогоогийн Отгонзоригт мөн шөвгөрч байжээ. Ийнхүү том цолтой, хашир бөхчүүд сайн барилдсан бол  Говь-Алтай, Увсад начин болсон Ваанчигийн Туяазаяа, Төрөөгийн Мягмаржав нар төдийлөн харагдахаа больжээ.
2004 онд цолд хүрсэн улсын цолтнууд наадам дэвжээгээ чимэн барилдсаар яваа бол аймгийн цолтнуудаас  Сэлэнгэд үзүүрлэсэн Эрдэнэжавын Саранбаатар, Төв аймагт начин болсон Угтаалын Намхайдоржийн Бямбацогт, Говь-Алтайн Ёндонгийн , Ховдын Дуутын Төмөрбаатарын Шинэзориг нар л тогтмол барилдсаар явна.
Ийнхүү бодоход, санахад аравхан жил хэмээн санагдавч нэлээн хугацаа өнгөрч энэ хооронд улсын гарди нэг, улсын заан гурав, улсын харцага нэг, улсын начин зургаа бүгд 11 улсын цолтон 2004 оны наадмуудаас цолд хүрч байжээ. Мөн бүх цэргийн баярт түрүүлсэн Даваанямын Лхагвадорж удаахан нь болсон их баяр наадмаар тав давж начин цолд хүрч байлаа.
Арван жилийн өмнөх аймгийн наадмуудаас аргагүй сайн бөхчүүд төрж байжээ.
МУИС-ийн оюутан Т.Түмэндэмбэрэл