Хурдан цагааны ХУВЬТАЙ ЭЗЭН
Монгол Улсын Алдарт уяач Жамцын Цэдэнсамбуу 1927 онд Арбулаг сумын нутаг дахь Боргол хэмээх газар Жамцын хоёр дахь хүү болон мэндэлжээ. Түүнийг багад эцэг Жамц нь баривчлагдан /1930-аад оны баривчилгааны үеэр/ ах Бадраа /СГЗ/, дүү Дорлигжав, Ичинхорлоо нар нь сургууль соёлын мөр хөөж, тэрээр ээж бага дүү Даваагийн хамт өрх толгойлон үлдсэн гэдэг. Хожмоо эр биед хүрч Дорнод аймагт гурван жилийн цэргийн алба хааж ирээд Бүрэнтогтох сумын уугуул Даваажавтай гэрлэн өрх тусгаарлаж, 12 хүүхдийн ээж аав болжээ. Нэгдэлжих хөдөлгөөн орон даяар өрнөн, иргэдийн үзэл бодлыг үл харгалзан хоморголон элсүүлэх бодлого баримталж байх үед Ж.Цэдэнсамбуу нэгдэлд элсэхээс татгалзан, ах Бадраагаа бараадсан ч Төв аймагт жил орчим болоод нутаг буцжээ. Удалгүй сумынхаа нэгдэлд гишүүнээр элсэж, олон жил нэгдлийн адуу маллаж байгаад, сүүлдээ хонь хариулах болсон хэмээдэг.
Харин морины тухайд цэргээс ирсэн даруйд аав Жамцынхаа хурдан хул морийг нь уяж, /аав нь мөн морь уядаг байсан гэдэг/ сум орон нутгийн наадамд тоосыг нь өргүүлэх болсон бөгөөд хамгийн одтой наадсан он жилүүд нь
1966, 1967 оны үе юм. АХ-ын 45, 46 жилийн ойгоор Ж.Цэдэнсамбуу уяачийн уясан зургаан насны морьд аймгийн наадамд түрүүлж айрагдан эр хүн тугал хариулж, туг ч барьдагийг харуулсан билээ.Тухайн үеийн бүрэн бус мэдээгээр түүний уясан азарга түрүүлж /1966 онд/, улаан бор морь, цагаан азарга, хар бор хязаалан нь /1967 онд/тус тус түрүүлж, тэрхүү амжилтаараа аймгийнхаа анхны Алдарт уяач цолыг хүртэж байсан гэдэг. Дашрамд сонирхуулахад аймгийн хоёр дахь Алдарт уяач хорь гаруй жилийн дараа төржээ.
Ж.Цэдэнсамбуу Алдартын нэрийг гарган хурдалсан олон буянгууд байдгаас хамгийн өндөр амжилт үзүүлж, басхүү хурд тарьсан нь түүний цагаан азарга нь. Тэрээр цагаан азаргаа Цэцэрлэг сумын Лхамсүрэнгээс үрээнд худалдаж авч байсан бөгөөд аймагтаа зургаа түрүүлж, хоёр айрагдсан юм. Цагаан азарга өөрөө хурднаас гадна үр төл сайтай хүлэг байж, уясан эзний урмыг сэргээдэг байсан агаад Хавчиг бор морь гэхэд л аймгийнхаа наадамд дөрөв түрүүлж байжээ. Алдарт цагаан азарганы төлүүдээс нас насанд уяж аймаг, сумандаа хувааж уралдуулдаг байсан бөгөөд айраг амсаагүй жил цөөхөн гэдэг. Ийнхүү унаган хүлгүүд нь хурдалж байсан ч гарч уралдалгүй / Булган аймагт нэг уралдсаныг эс тооцвол/ харин нутаг орныхондоо сурсан мэдсэнээ харамгүй хуваалцан басхүү хурд хуваадаг олонтой нэгэн байжээ. Алдартын цагаан азарганд гүү тавьж, үрээ, байдас бэлгэнд авсан хүмүүс цөөн бус бөгөөд өдгөө аймгийн Алдарт уяач Чулуун цагаан азарганых нь үр төлүүдээр сайхан наадаж явна. Ер нь Ж.Цэдэнсамбуу уяачийн цагаан азарганы төлүүд ойролцоо сумдаар нэлээд тарсан хэмээдэг.
Алдартын нэртэй өөр нэгэн хурдан буян бол олноо “Хонины бор”, “Нэгдлийн улаан” хэмээн нэрлэгдсэн хурдан бор морь нь. Нэгдлийн адуугаа хүлээлгэн өгч хонь маллах болохдоо нэгэн бор морь авч үлдсэн нь ийнхүү хожмоо аймгийн наадамд 5-6 удаа шөвгөрсөн хурдан хүлэг болжээ.
Ийнхүү нутгийн наадмын дэвжээг олон чимж, наадамчин олноо баясгасан Ж.Цэдэнсамбууд 1999 онд Эрдэнэтэд болсон хангайн бүсийн наадмын үеэр МУ-ын Алдарт уяач цолыг нь гардуулж, Хөвсгөл аймгаас төрсөн хоёр дахь улсын цолтон болжээ.
Алдарт уяа тааруулж, хурд ирлэхээс гадна адуу сайхан эдэлдэг нэгэн байсан хэмээдэг. Алхаатай моринд жороо оруулчихдаг тэрээр эрийн чимэг сайхан морь, сайн эдлэл хэрэгсэлд нүд унагаж нүнжиг илтгэж явдаг нэгэн байв. Ямартаа л эхнэр Даваажавдаа зургаан хайнагийн шараар жороо морь авч өгч, 44 см урт хаш гаансыг Шинэ-Идэрийн Батжанцан гэгчээс өндөр үнээр худалдан авч олны харцыг булааж байхав. Гутлын түрийнд багтдаггүй хаш гаансаа бүсэндээ хавчуулж гангардаг байсан тэрээр хожмоо хотод авчран музейд өгчээ.
Ийнхүү монгол эрийн чимэг сайхан морь, сайн эдлэл хэрэгсэл хэмээн үздэг Алдартын удмыг залган хүү Үүртуяа /аймгийн Алдарт уяач/, Баттуяа / сумын Алдарт уяач/, Мөнхтуяа, Бат-Эрдэнэ нар нь морь уяж түмэн олноо цэнгүүлж байна.
А.Мөнх
1 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
103.229.123.241
Хөгшин аав минь маш сайхан хүн байлаа. Үр хүүхэдүүд бид нар нь үргэлж бахархан дурсдаг даа.
Reply