Морь уях төрийн хэрэгт шимтэгсэд

Монгол эрийн чимэг морин эрдэнэ хэмээн үзэж  сайхан хүлгээр гангардаг Хөвсгөл аймгийн Цагааннуур сумын уугуул Отгон нутаг орондоо “морь сайн таньдаг” хэмээн үнэлэгддэг нэгэн байв. Тэднийх дөрвөн хүүтэй бөгөөд хөвгүүд нь цөм морь уях төрийн их хэрэгт шимтэн аймаг, сумын Алдарт уяач хэмээх эрхэм цолны эзэд болжээ.
Сумынхаа наадамд завсаргүй ес түрүүлсэн хонгор азаргаараа овоглогдсон ууган хүү аймгийн Алдарт уяач О.Ганбаатар 1962 оны гуравдугаар сарын 19-нд тухайн үеийн Рэнчинлхүмбэ сумын нэгдүгээр багийн нутаг Хармай хэмээх газар мэндэлсэн бөгөөд 1989 оноос хурдан хүлгийн уяа эвлүүлэх болж, ааваасаа өвлөж авсан улаан морио уян дүү Даваажаваараа унуулж сумынхаа наадамд хүзүүнд хурдлуулж байжээ. Адуу таньдаг ааваас өвлөгдөж  ирсэн улаан морь нь тэр цагаас хойш сумынхаа наадамд нэг түрүүлж, гурав айрагдсан гэдэг. Отгон 1992 онд Архангайн гаралтай халтар азаргыг хурдан хэмээн шинжин авч хүү Ганбаатараараа уяулбал АХ-ын 71 жилийн ойн баяр наадамд  /сумандаа/ түрүүлж алтан жолоо өргүүлэх нь тэр. Түүнээс хойш халтар азарга сумынхаа наадамд гурван удаа түрүүлсэн бөгөөд үр төл нь өдгөө ч хурдалсаар байна.
О.Ганбаатар Алдартын магнайг олонтаа тэнийлгэж Цагааннуурчуудыг цэнгүүлсэн хурдан хонгор азарга нь мөнөөх халтар азарганы төл. Хонгор азарга сумынхаа наадамд завсаргүй ес түрүүлэн, Рэнчинлхүмбэ сумын наадамд хоёр түрүүлж, Улаан-Уул сумнаа болсон “Дархадын хурд” бүсийн наадмуудад айргийн дөрөв, зургаад тус тус хурдалж байжээ. О.Ганбаатарын нэртэй өөр нэгэн хурдан хүлэг бол хул морь нь. Арбулагийн гаралтай энэ адуу сумынхаа наадамд гурван удаа аман хүзүүдэж хоёр удаа айрагдсан аж. Өдгөө 24 дэх жилдээ хурдан хүлгийн уяа тааруулж буй О.Ганбаатар аймгийн Алдарт уяач цолыг 2000 онд хүртсэн бөгөөд 2012 оныг хүртэл сумын наадмаас 24 түрүү, 39 айраг авчээ.
Отгоны удаах хүү О.Балдандорж сумын Алдарт уяач цолтой.  Бага насны морь голдуу уядаг тэрээр улаан азарга сумынхаа наадамд гурван жил дараалуулан түрүүлгэж  байсан хийморьтой нэгэн. Сумынхаа наадмаас найман түрүү, 14 айраг аваад байгаа түүнд сумын Алдарт уяач цолыг хүртээсэн ажээ. 
Гурав дахь хүү О.Даваажав аймгийн Алдарт уяач цолтой. Түүнийг дааган цагаас эхлэн 18 нас хүртлээ уралдсан өсгий цагаан хээр мориор нь тэр хавийнхан андахгүй. Сумдын наадмаас есөн түрүү, таван айраг хүртэн уясан эзэн, унасан хүүхэд наадамчин олноо цэнгүүлсэн  хээр мориныхоо зодогийг тайлж өнгөрсөн жил бэсрэг наадам хийжээ. О.Даваажав 2012 оныг хүртэл сумдын наадмаас 22 түрүү, 45 айраг хүртээд буй бөгөөд 2003 онд аймгийн Алдарт уяач цолны эзэн болсон  байна. Харин отгон хүү О.Даваахүү одоогоор цол зэрэгт хүрээгүй ч сумын наадмаас таван айраг хүртээд байгаа аж. Ийнхүү Отгоны хөвгүүд морь уях төрийн их хэрэгт шимтэн нутгийн олноо цэнгүүлж явна.
А.Мөнх