"Үүлэн" хэмээх Ц.Жамбал Алдарт
Үстэй пуужин хөөргөн нэгэн үе гайхагдаж явсан Цэрмаагийн хүүг хутагтын нутгийнхан андахгүй. Олноо “Үүлэн” хэмээн алдаршсан Жамбал уяач 1917 онд Дорноговь аймгийн Баянмөнх /одоогийн Өргөн/сумнаа малчин ард Цэрмаагийн хоёрдугаар хүү болон мэндэлжээ. Хүн болох багаасаа хүлэг болох унаганаасаа гэдэгчлэн Ц.Жамбал хүүхэд ахуй цагаасаа адуу маланд эрэмгий нэгэн байв.
Даага сарваа зүгшрүүлэн урмын үгээр мялаалгаж явсан тэрээр хожмоо эмнэг хангалын элдүүрийг хангагч болсон гэдэг. Түүний эр зоригийн гайхамшигт үзүүлбэрийн тухайд Өргөнчүүд “ Ц.Жамбал адуунд мөн эрэмгий хүн байж билээ. Ямар сайндаа л морь булгиулж байхдаа цамцаа дэрвүүлэн улам бүр цөсийг хөөргөж байхав” хэмээн бахдангуй өгүүлэх нь бий. Морьтон монголын ид хавыг үзүүлэгч “Үүрийн туяа” нэгдлийнхээ эмнэг хангалыг сургаж урамшуулалд нь адуугаар мялаалгаж байснаа дурсах ярих дуртай байжээ.
Ц.Жамбал эх орны дуудлага, эр цэргийн албыг Баянтүмэнд хааж, халагдсан цагаас төрлөх Өргөн сумандаа ирж нэгдлийн мал маллах болж. Морь уяж, төр түмнээ цэнгүүлэх үйлсэд энэ насыг зориулсан тэрээр Өргөн сумаас тодорсон /одоогоор/ цорын ганц улсын цолтон бөгөөд Монгол Улсын Алдарт уяач хэмээх эрхэм цолыг 1994 онд хүртжээ. Алдартыг төрийн хишиг хүртэхэд хувь нэмрээ оруулсан олон хурдан хүлгэд байдаг ч “Пуужин” хэмээх цагаан морь нь онцгой амжилт үзүүлэн уяачийн нэрийн хуудас болсон юм. 13 удаа уралдахдаа 11 түрүүлж, хоёр аман хүзүүдсэн цагаан морь Банди угшилтай бөгөөд Тарав гэгчээс битүү адуу худалдан авч байжээ.
Нас нийлсэн хойноо шинэ эзэндээ ирсэн цагаан морь уягдсан цагаас эхлэн хурдалж, уралдсан болгондоо дархан түрүүлдэг данжаад адуу байсан юм. Ц.Жамбал Алдарт цагаан морио аймгийн наадамд дөрөв, сумын наадамд арван удаа түрүүлгэж байсан агаад “бид эрт учирсан бол илүү амжилт үзүүлэх байсан” хэмээн ярьдаг байжээ. Толгойгоо гэдийлгэж, нуруугаа хотойлгон, ясан сүүлээ дээш болгон давхидаг онцлогтой цагаан морь уясан эзний магнайг олонтаа тэнийлгэсний дотор 19 насных нь гайхамшигт түрүү хамгийн ихээр огшоосон гэдэг юм билээ. Тэрхүү дурсамжит наадам нь Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх, Сүхбаатар аймгийн Баяндэлгэр сумдын залуучуудын чуулга уулзалтанд зориулсан уралдаан байжээ. Шандаст хүлгийнхээ чансааг мэдэх уяач нь “оросууд огторгуйгаар цагаан пуужин нисгээд байх юм. Би газраар “Үстэй цагаан пуужин” нэгийг тавилаа” хэмээн ярьж суутал хэлснээр нь болж, цагаан морь ээлжит түрүүгээ хүртэн “Пуужин” цагаан хэмээх нэртэй болсон гэдэг билээ. Өргөнчүүдийн бахархал газраар ниссэн үстэй цагаан пуужинг мөнхжүүлэхээр аймгийн Алдарт уяач Ж.Багвар шүлэг тэрлэн, хөгжмийн зохиолч Мөнгөн-Өлзий ая дан тааруулж “Үүлэн цагаан”, яруу найрагч Г.Бүдмэд уран үг хэлхэн, СТА Б.Ганболд уянга хөг нэмж “Домогт цагаан хүлэг” зэрэг дуун суварга бүтсэн байдаг.
Ц.Жамбал Алдартын нэрийг дуурсгасан өөр нэгэн хурдан хүлэг бол хээр азарга нь юм. Хээр азарга:
-1980 онд хавчигтаа-Эрдэнэ сумын наадамд айргийн гурав
-1981 онд АХ-ын 60, аймаг байгуулагдсаны 50 жилийн ойгоор түрүү
-1982 онд Сүхбаатар аймгийн Баяндэлгэр сумын наадамд аман хүзүү
-1982 онд сумын Сүмбэрийн овооны тахилгад түрүү
-1983 онд Өргөн сумын наадамд түрүү
-1984 онд Өргөн сумын наадамд түрүү магнайд тус тус хурдалж байжээ. Ийнхүү шандаст хурдан хүлгэдийнхээ хийморь дор гэрэлтэж, санчигандаа хяруутай өвгөдийнхөө сургаал дор ухаажсан Ц.Жамбал уяачийн үйл хэргийг хүү Ж.Баттогтох, ач С.Алтангэрэл нар нь үргэлжлүүлэн Дорноговь аймаг байгуулагдсаны 80 жил, зүүн бүсийн уралдаанд хээр азаргаа түрүүлгэсэн билээ.
Үг Г.Бүдмэд
Ая Б.Ганболд МУСТА
ДОМОГТ ЦАГААН ХҮЛЭГ
Догшин хутагтын өлгий нутгаас
Домог болон алдаршсан
Жамбал уяачийн гардан уясан
Жарны цуутай хурдан, хурдан цагаан хүлэг
Арнай торнойд анхлан төрсөн унага даа
Арван гурав дараалан түрүүлсэн хүлэг дээ
Галсан бандийн Хүүхэн цагааны
Галтай удмыг өвлөн залгасан
Тайжийн борлог гүүнээс эхтэй
Тасарч унахдаа босоо, босоо буусан домогтой
Арнай торнойд анхлан төрсөн унага даа
Арван гурав дараалан түрүүлсэн хүлэг дээ
Самбай сүүлээ шарван хурдлахдаа
Саахалт газраас тоос нь татдаг даа
Үзүүр бариаг үзэж уралдахдаа
Үүлэн цагаан хүлэг үүрсэн, үүрсэн түрүүлнэ
Арнай торнойд анхлан төрсөн унага даа
Арван гурав дараалан түрүүлсэн хүлэг дээ
Аргалын уул сүмбэр хэцдээ
Араараа нийлсэн саран тамгатай
Ардын наадамд алдраа дуудуулсан
Армагийн сайхан хурдан, хурдан түмэн эх хүлэг ээ
Арнай торнойд анхлан төрсөн унага даа
Арван гурав дараалан түрүүлсэн хүлэг дээ
А.Мөнх
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна