Уяачийн ёс зүй
А.Тэлмэн
2012 оны 2-р сарын 03 -нд
Зөвхөн хөдөөгийн олон түмэнд төдийгүй, Монголын нийгэмд уяач хүн их хүндтэй байр суурь эзэлдэг. Орчин үед тэдний нэр нөлөө бүр ч их дээшилж байна. Ийм хүндтэй хөдөлмөр эрхэлдэг, нэр төртэй хүмүүс өөрсдөө ёс зүйн өндөр хэм хэмжээг мөрддөг байх учиртай. Энэ бол нийгмийн шаардлага. Энд зөвхөн уяачийн хувьд насан туршдаа мөрдөж явах ёстой уламжлалт зарим хэм хэмжээний талаар товч өгүүлнэ.
Уяач гэдэг хүндтэй нэрийг хүлээх хамгийн гол шалгуур юу вэ? гэвэл хурдан морийг уяж зөв сайхан эвлүүлэх явдал мөн. Өөрөөр хэлбэл уясан морио өөрөө эвлүүлж чаддаг хүнийг уяач гэж нэрлэдэг. Ийм болохоор уясан морьдоо хүнээр заалгалгүй өөрөө эвлүүлж чадаж байвал та өөрийгөө уяач болж байна гэж ойлгоод "би уяач хүн, би морь уядаг хүн" гэж нэрэлхэлгүй хэлж болох нээ. Түүнээс биш морио хүнээр уяулчихаад, өөрөө өөрийгөө уяач гэж хэлж таарахгүй, та өөрөө өөрийгөө уяач гэж нэрлэсэн ч, бусад хүн таныг "Буруу хойшоо уяач бол доо!" гэх нь байна шүү.
Уяач хүний шар гарах гэж нэг ойлголт бий. Энэ бол спортоор хичээллэдэг хүн бүрт хамаатай зүйл. Товчоор хэлэхэд уралдах бүртээ түрүүлэхийн чин хүслэн. Өнгөцхөн бодоход буруугүй, бүр зөв ч юм шиг санагдаж магадгүй. Үнэндээ амьдрал дээр тийм биш. Тийм хүслэн олон хүнд байдаг учраас бүгдийнх нь хүсэл нэгэн зэрэг биелэнэ гэж хэзээ ч байхгүй.
Нэг уралдаанд нэг л морь түрүүлж, бусад нь ч ар араасаа цуваад л ирнэ шүү дээ. Хоцорсон нь хордоод, бие, сэтгэлээ барих тэнхэлгүй болчихоод байвал хэцүү. Энэ бол хүний залуу насанд, морь уях олон жилийн хөдөлмөрийн дөнгөж эхний үед л байдаг зүйл. Ухаантай уяачийн хор шар нь эрт гарч, аливаа асуудалд уужуу тайвуу хандахыг эрхэмлэх болдог. Хор нь гараагүй уяач бол морь нь таранд түрүүлсэн ч, наадамд түрүүлсэн мэт ярвайгаад, морь нэг удаа хоцорсон ч нэг насаар хоцрох юм шиг урвайгаад байдаг. Хор нь гарсан уяач бол морь нь түрүүлсэн ч, хоцорсон ч төв түвшин байдлаа хадгалж чаддаг.
Уяачийн зан байдал морь унаач хүүхдэд шууд нөлөөлдөг, хүүхэд морийг унаж удирдаж уралддаг. Энэ гурав салшгүй холбоотой. Тийм ч учраас "гурван хор арилах" гэж ярьдаг. Энэ нь уяачийн хор, хүүхдийн хор, морины хор гарахыг хэлж буй хэрэг.
Гурван хор тэгшхэн арилж байж морь тэгш сайхан хурдалдаг жамтай.
Уяачийн ёс зүйн нэг гол хэмжүүр нь "унаган адуу" гэдэг ойлголтод тулгуурладаг. Энэ нь нөгөөх л өөрийн угшлийн адууны урьдач нөхцөлийг биелүүлэхийг уяачаас шаардаж байгаа хэрэг.
"Өрний хурдан морь айрагдуулснаас өөрийн унаган мориор мэнд сайхан уралдах нь дээр" гэцгээдэг. Энэ бол айраг, түрүү авахад хэт шунаад морь уяхын сайхныг огоорлоо гэж зэмлэсэн үг юм.
Уяан дээрээ ижил галбиртай, ижилдүү зүстэй, ижил тамгатай 12 адуу уячихаад байж байвал аргагүй л өөрийн гэсэн адуутай айл гэдэг нь хэн бүхэнд ойлгомжтой байдаг байна. Азаргаа айрагдуулж байж даагаа зар гэсэн үг бий. Азаргаа айрагдуулж чадаагүй байж даагаа зарвал "молиго", бэлэглэвэл "зусар" болно ч гэдэг. Бас их насны морь айрагдаагүй байхад бага насны адуу зарах арилжихыг яардаггүй. Эдгээр нь хурдан морины нэр барьж арилжаа наймаа хийх, ая тал засахыг цээрэлсэн ёс зүйн шаардлага юм даа.
Өөрийн унаган азарга, их морь айрагдаж байвал манай адуу үнэхээр сайжирчээ, манайх унаган хурдан адуутай болжээ гэж дотроо ойлгож болно, гадагш нь ярих хэрэггүй гэдэг.
Дээрх бүхнээс үзэхэд өөрийн ухаанаар бүрдүүлсэн унаган адуутай байхыг эрхэмлэх чанар их гол байр эзэлж байгаа биз.
Энэ бол уяачийн хөдөлмөрийн гол хэмжүүр нь юм шүү!
"Тод магнай" сэтгүүл 2011 оны 4 сар дугаар № 15
Уяач гэдэг хүндтэй нэрийг хүлээх хамгийн гол шалгуур юу вэ? гэвэл хурдан морийг уяж зөв сайхан эвлүүлэх явдал мөн. Өөрөөр хэлбэл уясан морио өөрөө эвлүүлж чаддаг хүнийг уяач гэж нэрлэдэг. Ийм болохоор уясан морьдоо хүнээр заалгалгүй өөрөө эвлүүлж чадаж байвал та өөрийгөө уяач болж байна гэж ойлгоод "би уяач хүн, би морь уядаг хүн" гэж нэрэлхэлгүй хэлж болох нээ. Түүнээс биш морио хүнээр уяулчихаад, өөрөө өөрийгөө уяач гэж хэлж таарахгүй, та өөрөө өөрийгөө уяач гэж нэрлэсэн ч, бусад хүн таныг "Буруу хойшоо уяач бол доо!" гэх нь байна шүү.
Уяач хүний шар гарах гэж нэг ойлголт бий. Энэ бол спортоор хичээллэдэг хүн бүрт хамаатай зүйл. Товчоор хэлэхэд уралдах бүртээ түрүүлэхийн чин хүслэн. Өнгөцхөн бодоход буруугүй, бүр зөв ч юм шиг санагдаж магадгүй. Үнэндээ амьдрал дээр тийм биш. Тийм хүслэн олон хүнд байдаг учраас бүгдийнх нь хүсэл нэгэн зэрэг биелэнэ гэж хэзээ ч байхгүй.
Нэг уралдаанд нэг л морь түрүүлж, бусад нь ч ар араасаа цуваад л ирнэ шүү дээ. Хоцорсон нь хордоод, бие, сэтгэлээ барих тэнхэлгүй болчихоод байвал хэцүү. Энэ бол хүний залуу насанд, морь уях олон жилийн хөдөлмөрийн дөнгөж эхний үед л байдаг зүйл. Ухаантай уяачийн хор шар нь эрт гарч, аливаа асуудалд уужуу тайвуу хандахыг эрхэмлэх болдог. Хор нь гараагүй уяач бол морь нь таранд түрүүлсэн ч, наадамд түрүүлсэн мэт ярвайгаад, морь нэг удаа хоцорсон ч нэг насаар хоцрох юм шиг урвайгаад байдаг. Хор нь гарсан уяач бол морь нь түрүүлсэн ч, хоцорсон ч төв түвшин байдлаа хадгалж чаддаг.
Уяачийн зан байдал морь унаач хүүхдэд шууд нөлөөлдөг, хүүхэд морийг унаж удирдаж уралддаг. Энэ гурав салшгүй холбоотой. Тийм ч учраас "гурван хор арилах" гэж ярьдаг. Энэ нь уяачийн хор, хүүхдийн хор, морины хор гарахыг хэлж буй хэрэг.
Гурван хор тэгшхэн арилж байж морь тэгш сайхан хурдалдаг жамтай.
Уяачийн ёс зүйн нэг гол хэмжүүр нь "унаган адуу" гэдэг ойлголтод тулгуурладаг. Энэ нь нөгөөх л өөрийн угшлийн адууны урьдач нөхцөлийг биелүүлэхийг уяачаас шаардаж байгаа хэрэг.
"Өрний хурдан морь айрагдуулснаас өөрийн унаган мориор мэнд сайхан уралдах нь дээр" гэцгээдэг. Энэ бол айраг, түрүү авахад хэт шунаад морь уяхын сайхныг огоорлоо гэж зэмлэсэн үг юм.
Уяан дээрээ ижил галбиртай, ижилдүү зүстэй, ижил тамгатай 12 адуу уячихаад байж байвал аргагүй л өөрийн гэсэн адуутай айл гэдэг нь хэн бүхэнд ойлгомжтой байдаг байна. Азаргаа айрагдуулж байж даагаа зар гэсэн үг бий. Азаргаа айрагдуулж чадаагүй байж даагаа зарвал "молиго", бэлэглэвэл "зусар" болно ч гэдэг. Бас их насны морь айрагдаагүй байхад бага насны адуу зарах арилжихыг яардаггүй. Эдгээр нь хурдан морины нэр барьж арилжаа наймаа хийх, ая тал засахыг цээрэлсэн ёс зүйн шаардлага юм даа.
Өөрийн унаган азарга, их морь айрагдаж байвал манай адуу үнэхээр сайжирчээ, манайх унаган хурдан адуутай болжээ гэж дотроо ойлгож болно, гадагш нь ярих хэрэггүй гэдэг.
Дээрх бүхнээс үзэхэд өөрийн ухаанаар бүрдүүлсэн унаган адуутай байхыг эрхэмлэх чанар их гол байр эзэлж байгаа биз.
Энэ бол уяачийн хөдөлмөрийн гол хэмжүүр нь юм шүү!
"Тод магнай" сэтгүүл 2011 оны 4 сар дугаар № 15
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- 4-р сарын 15 -нд Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна