Түдэвийн будан, түүний угшил
Аливаа хурдан хүлэг өөрийн удам угшил, намтар түүхтэй. 1950-1960 оны үед хурдалж олны дунд “Түдэвийн будан” гэж алдаршсан хурдан будан азарганы эцэг будан, бас түүний төл болох хурдан азаргануудын талаар өвгөдийн өгүүлэх нь:
Хурдан будангийн эцэг будан азаргыг анх Түдэвийн ах Лувсанрэгзэн /өргөмөл хүү Дашнямд/ зааж өгчээ. Тухайн үедээ олон азарга адуунаас таван эр унага хараад Түдэв өөрөө нэг будан шилж аваад азарга тавьж, тэр нь хавчиг насандаа цоорч Давхарын ухаа овоонд Цагаан сараар анх түрүүлсэн гэнэ. Мөн Цэвэгсүрэн ахлагчтэй Социалист хөдөлмөрийн бригадын мандат авах наадамд аман хүзүүдэж хурдан болохоо харуулжээ.
Азарганы шинж байдлыг хэлвэл, хавирга уужим, ташаа сайтай, ам зөөлөн, алхаа гишгээ сайтай, том биетэй азарга тэр үед Бөг Дамбийн халзан, Цэрэн-Осорын цавьдар, Өргөн сумын Ходоодын хонгор, манай сумын Түдэвийн будан зэрэг сайн азаргануудтай хойно өмнөө орж ид уралдаж байжээ. Энэ уралдааны эхний наадамд Харцага, дараагийн наадамд Буянравжих унаж байжээ.
Дэрт, Хоолойн гашуун, Хамар, Тэмээдийн уулаар нутагтай Түдэв уяач азаргандаа эсгий нэмнээтэй давхил өгдөг азаргаа их настай нийлүүлээд сунгахаас буцахгүй, сунгаж ч байсныг олон хүн ярьж байна. Ер нь азаргаа их настай нийлүүлээд сунгаж байгаад онгойх, эс онгойхыг үзнэ гэж ярьж суудаг нэгэн байв.
Түдэвийн будангийн эцэг будан ийм байсан бөлгөө. Их будангийн төл хурдан будан азарга тайж адууны угшилтай гүүнээс гарсан. Түдэв өөрөө урьд ярихдаа,
Гэнгээжамцын адууны хүрэн гүүнээс будан унага гарахад түүнийг даага, шүдлэнд нь уяагүй байсаар хязааланд нь Баяндэлгэрийн Дугарсүрэн худалдаж аваад уясан хэдий ч ер хурдлуулж чадаагүй гэнэ. Тэр нутгийн хүмүүс Дугарсүрэнд, яасан муу азарга вэ, эргүүлж өгвөл таарна энэ тэр гэсээр байгаад эзний урмыг хугалж, соёолонд нь Түдэвт эргүүлж өгөхдөө хоёр айрагдсан үрээ, тугалтай үнээгээр өгч авалцсан юм байж. Авсан өвөл их эцэнхий байсан ч будан азаргаа өвлийн наадамд уяад гуравт оруулжээ. Энэ уралдаанд Таяагийн хонгор түрүүлж, дөрөвт Пүрэвжавын саарал, тав, зургаад Гүл өвөөгийн саарал, Навааны шарга дараалан ирж байсныг Гэндэнжав, ахмад уяач Наваандорж, Харцага нар баталж ярилаа. Дараа нь Баяндэлгэрийн нутаг Тойгийн талд болсон хаврын уралдаанд анх түрүүлж, хүний нутагт гологдож ирсэн азарга олны анхаарлыг татаж, эхлээд ах Лувсанрэгзэн дүү Түдэвтээ, будан азарга чинь их эцэнхий байна, хаврын шуурганд сайн мэдэж байгаарай, уралдах гэсний хэрэггүй биз гэж зөвлөж байжээ.
Хойтон жил долоон настайдаа сумандаа зуны наадамд түрүүлж, /1969 он байхаа/ алтан жолоогоо өргүүлснээс хойш “Түдэвийн будан” гэсэн алдар цуу алсад дуулдаж 1970, 1971, 1972 онд аймгийн наадамд түрүүлж, Хэнтий аймгийн Буянт суманд аман хүзүү, өөрийн аймгийн Алтанширээ суманд бас аман хүзүүдэж, 1973 онд сумандаа, дараа нь Алтанширээд, бас энэ жилдээ Өргөнд, нэг жил гурав дараалан түрүүлэхэд нэг жил гурав түрүүлдэг азарга бас байдаг юмаа гэж олон хүн гайхан шагширч байлаа. Ер нь Түдэвийн будан азарга сум, сум дундын, аймгийн наадамд 10 илүү түрүүлж, хэд хэдэн удаа аман хүзүү, айрагдсан буюу Дэлгэрэхийн азарганы түүхэнд хамгийн олон түрүүлж хүндтэй байрыг эзлэн олноо алдаршсан хурдан хүлэг байв.
Дэл сүүл шингэн, цэвэрхэн зэгзгэр биетэй будан азаргыг сүүлд нэгдэлд өгөөд 19 настай үхсэн гэж ярих боловч энэ азарганы төл олон хурдан азарга, морь төрж үр удам үлджээ. Төл азаргануудаас нэрлэхэд Дүгэрсүрэнгийн хонгор будан, Наваандоржийн будан, “торгон” Дашнямын хүрэн, будан халзан, Нямжавын хүрэн, Даланжаргалан сумын Ганхуягийн, мөн хурдан будангийн үрийн үр болох Хоролын будан, Надмидын шарга зэрэг азарга төрж олон удаа айрагдаж, түрүүлж наадамчин олноо баярлуулсаар байна. Хурдан удмын адуу, азарга, түүний үр төлүүд газар газар, нутаг нутгийн хаана ч тэр алдар нь мөнх дурсагдаж, ард олондоо яригдсаар он жилийг элээсэн бус уу.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- Даваа, 11:59 минут Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна