Бөхбилэгтийн хүчтэнүүд манлайллаа

Шинэ үндсэн хууль баталсны 22 жилийн ойн барилдаанд ойрд зодоглоогүй у.а Д.Ганхуяг, у.з Т.Санчир, Б.Соронзонболд, у.х Т.Амартүвшин, Э.Оюунболд, у.н Л.Нямсүрэн, Ч.Баянмөнх нар хүрэлцэн ирж зодоглолоо. Мөн ахмад бөхийн суудлаас у.а Б.Жамьяндорж, у.н Б.Шоовдор, С.Эрхэмбаяр, М.Чимэддорж, ц.з Б.Санжаа нар, үзэгчдийн боло бөхчүүдийн суудлаас у.а Х.Мөнхбаатар, у.х Ц.Содномдорж, Э.Батбаатар, А.Бямбажав, у.ө.и.н Ш.Жаргалсайхан, Ж.Оргил, у.н С.Батсуурь, Б.Пүрэвсайхан нар үзэж харагдлаа.
Бөхийн барилдааны нэгийн даваанд у.з Б.Соронзонболд а.н Л.Отгонбаатарыг зайлаад, у.н Ц.Одбаяр а.н М.Баасанбатыг дагуулж мушгиад, у.н А.Батмөнх а.н Ц.Мөнхбаярыг хонгодоод, у.н Т.Баасанхүү а.н Д.Аззаяаг дагуулж бусгаад, а.х.а Ч.Батчулуун а.н Г.Гантулгыг сугадаж мушгиад, а.х.а О.Гантулга а.н Ө.Сүхбатыг хавираад, а.а Н.Ганзориг а.н А.Хосбаярыг тахимдаад, а.а О.Хангай а.н П.Даваадоржийг мөргөж түрээд, а.а Ч.Ганзориг а.н Н.Бямбацогтыг дагуулж мушгиад, а.а Ш.Дарханбат а.н Д.ганцоожийг сунгаж татаад, а.а Д.Амарсайхан а.н Г.Эрхэмбаярыг шахаж өргөөд дотуур хашиж хавираад, а.а Т.Мягмарсүрэн а.н А.Батсуурийг тахимдаад, а.з Л.Батзориг а.х Д.Мөнхболдыг давуулж хөндий гуядаад, Хөвсгөл аймгийн начин Ц.Сэдбазар у.н Б.Сангисүрэнг хавирахад сөрж хонгодоод, Архангайн а.н Ц.Цогт-Эрдэнэ у.х Г.Алтангэрэлийг барьц сонгож өргөөд, а.н Б.Тайван а.а Л.Шинэбаатарыг гуд татаад, а.х Б.Төмөрбаатар а.а Н.Эрдэнэчулууныг хөмрөөд, а.з Х.Алтансүх а.з Б.Мөнх-Эрдэнийг зүтгэж гар ачаад, а.х Ц.Эрхэмбаяр а.а Н.Жаргалбаярыг давхар хамж араар нь мордоод, а.х М.Хаш-Эрдэнэ а.а Х.Оргилболдыг их холоос давхар тохоод, а.х Б.Жавхлансайхан а.з М.Батцэнгэлийг тахимдаад, а.х Ш.Мөнх-Од а.з Д.Буянтыг ачаад тус тус давлаа.
Хоёрын даваанд у.з Ч.Санжаадамба нэг нутгийн бөх у.н “өмсдөг” Б.Хүрэлбаатарын хамт их л хөгжилтэй сууж харагдсан бөгөөд барилдаан эхлэнгүүт Булган аймгийн начин Н.Тулгыг баруун талдаа өмсөөд давж үзэгчдийг шуугиулав. Бодвоос нутгийн начны заасан мэхийг туршиж үзсэн нь энэ байх. Мөн у.з Д.Баасандорж а.н Б.Тайваныг мордоод, у.х Т.Өсөх-Ирээдүй а.н Ч.Эрдэнэсайханыг бусгаад давсан бол у.н Н.Бүрэнбаатар а.х Б.Бат-Өлзийгийн хөлд шурдхийн хүрсэн ч өөрөө өрсөөд тохойлдчихов. У.н Д.Цогзолдоржийг түрж хөөсөн а.х Ш.Мөнх-Од барьцаа алдаад унав. А.х.а О.Гантулга а.а Ш.Пүрэвгарьдыг давхар хамаад дөрвөн хөллүүлж дугтарсан ч Ш.Пүрэвгарьд баруун хөлийг нь авч ардаа цацаад давав. Энэ мэх үнэхээр мэдрэмж, хурд харуулсан барилдаан байлаа. У.н Л.Нямсүрэн а.х Б.Зоригтбаатарыг зүүн хутгаад, а.х.а Ч.Батчулуун а.з н.Баттүвшинг мордоод, а.а П.Батхуяг а.а Ж.Мөнгөнийг хөмрөөд, а.а С.Ерөөлт а.а Б.Бат-Амгаланг өргөж цацаад, а.а Ч.Ганзориг а.а Б.Эрдэнэхүүг давуулахад сэжээд, а.а А.Давааням а.а Б.Бат-Оршихыг суйлаад, а.а М.Еркебулан а.а Д.Цэрэндавааг зайлж хавираад тус тус давлаа.
Бөхийн барилдааны гурвын даваанд у.х Н.Батсуурь а.х Б.Бат-Өлзийг амлаад давчихав. Сүүлийн үеийн барилдаануудад у.з Б.Батмөнх, у.х Н.Батсуурь нар шилдэг залуусыг шилж амлаад байна уу гэлтэй харагдаж байна. Заан Б.Батмөнх а.а О.Хангай, а.х Б.Бат-Өлзий нарыг амлаж давсан бол харцага Н.Батсуурь а.х Ц.Эрхэмбаяр, Б.Бат-Өлзий, а.а Ш.Пүрэвгарьд нарыг амлаж давав. Ширвэж биш шилж амлана гэдэг дөмгийн шинж биз ээ. У.н Ж.Чулуунбат а.а Б.Хишигбаатарын хөлд ороод, у.з Б.Соронзонболд а.а П.Батхуягийг хөлд нь ороход дагуулж хөнтрөөд, у.х Ө.Даваабаатар а.а Э.Ванданцэрэнг хөмрөөд буцааж мушгиад, у.н Т.Баасанхүү а.х.а Ч.Батчулууныг араар нь хашиж мордоод, у.н Ч.Баянмөнх а.з С.Ган-Идэрийг давхар хамахад дагуулж сунгаж татаад, а.а Ч.Ганзориг у.н Э.Энхбатыг хонгодоод, а.а Д.Амарсайхан у.н Л.Нямсүрэнг наагаад, а.а Л.Лха-Очир у.х А.Цацабширыг наагаад, а.а Ш.Пүрэвгарьд а.а Бо.Батжаргалыг мордоод давав. Мөн у.х Ө.Бат-Орших а.з Б.Бадамсүрэн нарын барилдаан маргаантай болж харцага давлаа.
Дөрвийн даваанд у.а Д.Ганхуяг а.а Ш.Пүрэвгарьдыг дагуулж мушгиад, у.х Д.Рагчаа а.а Д.Амарсайханыг голлож түрээд, у.з Ч.Санжаадамба а.а Б.Баатарцолыг зүүн хонгодоод, у.з Б.Батмөнх у.н Т.Баасанхүүг тахимдаад, у.х Ө.Бат-Орших у.н Ж.Чулуунбатыг хавираад, у.х А.Батмөнхийг барьцгүй хавираад, у.х Э.Оюунболд у.х Н.Батсуурийг мордоод, у.н Ч.Баянмөнх у.х Ө.Даваабаатарыг хамахад дагуулж зайлаад давав. А.а Ч.Ганзориг у.г Б.Гончигдамбыг мордоод, а.а А.Давааням у.г Ж.Бат-Эрдэнийг баруун хутгаад, а.а Л.Лха-Очир у.з Т.Санчирыг дунгуйлдаад давав. Мөн а.а С.Ерөөлт у.з Д.Баасандоржийг хавираад давсан бөгөөд заан хөл дээр гишгэсэн гэж хөлийн цэцэд гомдол мэдүүлж үзэгчдийг ихэд хөгжөөсөн бөгөөд у.а Х.Мөнхбаатар ихэд хөгжилдөөн зааныг “явуулж” байлаа.
Тавын даваанд у.г Д.Рагчаа а.а Ч.Ганзоригийг гуд татаад, у.з Ч.Санжаадамба а.а С.Ерөөлтийг баруун хөл авч мөрлөөд, у.з Б.Батмөнх у.н Ш.Уламбаярыг тахимдаад, у.х Э.Оюунболд у.х Т.Өсөх-Ирээдүйг зүүн мордоод, у.н Ч.Баянмөнх у.х Ө.Бат-Оршихыг зүүн талдаа хашиж мордоод, а.а А.Давааням у.а Д.Ганхуягийг баруун хутгаад, а.а Л.Лха-Очир у.з Б.Соронзонболдыг зайлж хавираад, буцааж дунгуйлдаад тус тус давж шөвгөрөв.
Дунд шөвөгт гарди гоцлож, заан Ч.Санжаадамба а.а А.Даваанямыг зүүн хонгодоод давлаа. У.н Ч.Баянмөнх у.х Э.Оюунболдыг шахаж өргөөд хий мордоод суначихав. Мөн а.а Л.Лха-Очир у.з Б.Батмөнхийг дагуулж дунгуйлдаад давснаар дунгйлдах мэхээ дархалж буйгаа нотлож улсын гурван зааныг дараалан давлаа.
Долоогийн даваанд у.г Д.Рагчаа а.а Л.Лха-Очирыг шахаж татаж түрээд давав. Тунасан хоёрын барилдаанд заан Ч.Санжаадамба харцагыг дунгуйлдахад сөрж сэжээд давлаа. Хөлийн цэцийн ширээ мөргөхвий хэмээн сэргийлж буцаагаад сэгсэрч босгов. Зааны энэ үйлдэл үзэгч олныг багагүй хөгжөөж байв.
Үзүүр түрүүнд гарди заан нар бие биенээ анаж хэсэг удсан бөгөөд гарди барьц сонгож тэрүүхэнд нь зайлж эргүүлээд давж түрүүллээ.
Оноог гурвын даваанаас үзнэ үү.

Гурвын даваа
1. Д.Ганхуяг у.а - Л.Батзориг а.з
2. Д.Рагчаа у.г - Б.Батзориг а.з
3. Б.Гончигдамба у.г - Т.Мягмарсүрэн а.а
4. Ж.Бат-Эрдэнэ у.г - Б.Уугандаваа а.а
5. Д.Баасандорж у.з - Ж.Галбадрах а.а
6. Т.Санчир у.з - Д.Болдбаатар а.а
7. Ч.Санжаадамба у.з - М.Ганзориг а.х
8. Б.Батмөнх у.з - М.Бадарч а.а
9. Б.Соронзонболд у.з - П.Батхуяг а.а
10. Ө.Бат-Орших у.х - Б.Бадамсүрэн а.з
11. Т.Өсөх-Ирээдүй у.х - Д.Цогзолдорж у.н
12. А.Цацабшир у.х - Л.Лха-Очир а.а
13. Т.Амартүвшин у.х - С.Ерөөлт а.а
14. Ө.Даваабаатар у.х - Э.Ванданцэрэн а.а
15. Ж.Амартүвшин у.х - Ц.Лхагвасүрэн у.н
16. Н.Батсуурь у.х - Б.Бат-Өлзий а.х
17. Э.Оюунболд у.х - Н.Ганзориг а.а
18. Э.Энхбат у.н - Ч.Ганзориг а.а
19. Ш.Уламбаяр у.н - М.Еркебулан а.а
20. Л.Гантулга у.н - А.Давааням а.а
21. Л.Нямсүрэн у.н - Д.Амарсайхан а.а
22. Ч.Баянмөнх у.н - С.Ган-Идэр а.з
23. А.Батмөнх у.н - Д.Энхбат а.а
24. Ж.Чулуунбат у.н - Б.Хишигбаатар а.а
25. Ц.Одбаяр у.н - Б.Баатарцол а.а
26. Р.Пүрэвдагва у.н - Л.Цэрэнтогтох у.н
27. Т.Баасанхүү у.н - Ч.Батчулуун а.х.а
28. Бо.Батжаргал а.а - Ш.Пүрэвгарьд а.а

Дөрвийн даваа
1. Д.Ганхуяг у.а - Ш.Пүрэвгарьд а.а
2. Д.Рагчаа у.г - - Д.Амарсайхан а.а
3. Б.Гончигдамба у.г -Ч.Ганзориг а.а
4. Ж.Бат-Эрдэнэ у.г -А.Давааням а.а
5. Д.Баасандорж у.з - С.Ерөөлт а.а
6. Т.Санчир у.з -Л.Лха-Очир а.а
7. Ч.Санжаадамба у.з - Б.Баатарцол а.а
8. Б.Батмөнх у.з - Т.Баасанхүү у.н
9. Б.Соронзонболд у.з - Л.Цэрэнтогтох у.н
10. Ө.Бат-Орших у.х - Ж.Чулуунбат у.н
11. Т.Өсөх-Ирээдүй у.х - А.Батмөнх у.н
12. Ө.Даваабаатар у.х - Ч.Баянмөнх у.н    
13. Ж.Амартүвшин у.х - Ш.Уламбаяр у.н
14. Н.Батсуурь у.х - Э.Оюунболд у.х

Тавын даваа
1. Д.Ганхуяг у.а - А.Давааням а.а
2. Д.Рагчаа у.г - Ч.Ганзориг а.а
3. Ч.Санжаадамба у.з - С.Ерөөлт а.а
4. Б.Батмөнх у.з -Ш.Уламбаяр у.н
5. Б.Соронзонболд у.з -Л.Лха-Очир а.а
6. Ө.Бат-Орших у.х - Ч.Баянмөнх у.н
7. Т.Өсөх-Ирээдүй у.х - Э.Оюунболд у.х

Зургаагийн даваа
1. Д.Рагчаа у.г -гоц мөргөв
2. Ч.Санжаадамба у.з - А.Давааням а.а
3. Б.Батмөнх у.з - Л.Лха-Очир а.а
4. Э.Оюунболд у.х - Ч.Баянмөнх у.н

Долоогийн даваа
1. Д.Рагчаа у.г - Л.Лха-Очир а.а
2. Ч.Санжаадамба у.з - Э.Оюунболд у.х

Наймын даваа
1. Д.Рагчаа у.г - Ч.Санжаадамба у.з

МУИС-ийн оюутан Т.Түмэндэмбэрэл