Н.Жаргалсайхан: Адилбиш гуайн адуугаар манай Иххэтийн нэр улс даяар тархсан

“Хэтийн хурд” МСУХ-ны тэргүүн, сумын Алдарт уяач Н.Жаргалсайхантай ярилцсанаа хүргэж байна.
Төв аймгийн Баян-Өнжүүл сумын уугуул, Дорноговь аймгийн Иххэт сумын харьяат, сумын Алдарт уяач тэрээр "Хэтийн хурд"-ын тэргүүнээр энэ он гарсаар ажиллаж байгаа ажээ.
-“Иххэтийн хурд” МСУХолбооны тэргүүнээр ажиллаад удаж байна уу?
-Манай “Иххэтийн хурд” МСУХ нь 1997 онд үүсгэн байгуулагдаж байлаа. Тухайн үед анхны тэргүүнээр нь Алтанширээ сумын харьяат Ишзаны Улаанхүү хоёр жил хэртэй ажиллаад, Мунаагийн Ганбатад хүлээлгэн өгсөн юм. Ганбат нь “Зул хонгор” уяачдын холбоог байгуулан үйл ажиллагааг нь явуулж байгаад, 2013 оны нэгдүгээр сарын 18-нд гурав дахь тэргүүнээр сонгогдоод өнөөдрийг хүртэл ажиллаж байна. Манай Иххэт сумын адууны цөм нь Адилбиш агсны Зул хонгор азарганаас эхтэй. Тиймдээ Ганбат тэргүүн холбоогоо “Зул хонгор” гэж нэрлэсэн юм. Би ажлаа аваад “Зул хонгор” уяачдын холбоогоо сан болгон үлдээж,  “Иххэтийн хурд” уяачдын холбоо нэртэйгээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа юм. Манай холбоо нь нэг тэргүүн, 13 тэргүүлэгч, 57-58 гишүүнтэй.
            Манай сумын хэмжээнд гурван баг бий. Эдгээр багийн адууны угшлыг сайжруулах, уяачдынхаа хөдөлмөрийг үнэлэх зорилготой ажлуудыг явуулахаар холбооноос ажиллаж байна. Үүний хүрээнд гурван багийнхаа хэмжээнд шилжин явах цомтой уралдааныг зарлаад байгаа.
-Эндээс улсын цолтой Иххэтээр овоглодог хичнээн уяач байна вэ?
-Монгол Улсын Алдарт уяач Нарангэрэл манай сумынх. Үүний дараа аймгийн Алдарт уяач цолтой арваад хүн орно. Мөн сумын Алдарт уяач 30 гаруй залуу бий.
-Дорноговь бол зүүн аймагтаа хурдаараа дээгүүрт бичигддэг. Тэгвэл Иххэт Дорноговьдоо хурдтай нь тийм үү?
-Адилбиш гуайн адуугаар манай Иххэтийн нэр улс даяар тархсан. Нарангэрэл, Лхасүрэн гуай нарын аймгийн болон улсын Алдартууд энэ адуугаар л одтой сайхан наадаж явсан улс. Ер нь Сүхбаатарын хурдуудаас Дорноговь чигийн адуу их бий. Сүхбаатарын Түвшинширээ, Мөнххаанаар гарч байсан гэдэг.  Гэхдээ манай адуу сайн гээд адууны үржил селекцийн ажлыг орхигдуулж болохгүй шүү дээ. Уяачид малчид маань ч гаднаас адуу авчирч цус их сэлбэх болсон. Дор бүрнээ чадахаараа ажиллаж байна. Залуу уяач Мажигжамбын Шатар маань гэхэд  найз нөхөдтэйгээ жүчээ барьж, адууны эрлийзжүүлэг, үржүүлгийн талаар ажил эхлүүлээд байна.
     Иххэтийн хурдан хүлгүүдийн тухай ярина гэвэл их урт үргэлжлэх байхаа. Эндээс сүүлийн жилүүдэд гэвэл аймгийн Алдарт Лхасүрэнгийнхэн 2013 онд тун ч одтой наадаж байна. Лхасүрэн гуай түүний үр хүүхдүүдийн уясан морьд зүүн бүсийн наадамд олон айраг, түрүү авч сум орон, аймгийнхаа нэрийг гаргаж байгаа. Мөн аймгийн хэмжээний бүс, сумын наадмуудад манай залуу уяач Гантөмөрийн хүрэн азарга  хурдан байгаа. Равжаагийн наадам, “Тайжийн хурд”-д тус тус түрүүлж байсан. Миний хурдан азарга Дорноговь аймгийн хойд бүсийн наадамд түрүүлж байсан гээд амжилтыг сонирхуулж болно.
-“Иххэтийн хурд” МСУХолбооноос зохион явуулдаг ямар ямар уралдаан байна вэ?
-Манай холбооноос Адилбиш гуай, Нарангэрэл гуайн нэрэмжит хаврын уралдааныг зохион явууллаа. Мэдээж сумынхаа наадмыг хийнэ. Энэ жилийн тухайд  Хажуу-Улааны сургуулийн 40 жилийн ойтой хамтатган сумын баяр наадмаа  хийсэн. Би ажлаа аваад аймгийн хойд бүсийн уралдааныг энэ жилийн гуравдугаар сарын 14-нд явуулсан нь шинэ залуу уяачдынхаа амжилтыг ахиулах, мориныхоо удам угшлыг сайжруулах зорилготой байсан юм. Мэдээж бид уяачдын холбооноос мөрдөж байгаа дүрэм журам, Засгийн газраас гаргасан хууль тогтоомжийг баримталж ажилладаг. Үүний дагуу унаач хүүхдүүдээ хамгаалалтын хувцастай мордуулах, даатгалд хамруулах, уралдааны зам талбайн аюулгүй байдлыг хангах, уралдааны замд машин дагахгүй байх гээд аюулгүй байдлын хангах ажлыг цогцоор нь явуулахыг хичээдэг юм.
     2013 он мориныхны хувьд түүхэн үйл явдлаар дүүрэн жил байлаа шүү дээ. Бид гиннест бүртгүүлэх 3000 морины уралдаан, 10 мянган морьтны жагсаалд сумаасаа 21 хүний бүрэлдэхүүнтэй очиж оролцлоо. Энэ бол манай холбооны түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдэх үйл явдал байлаа.
-Тэргүүний морьтой холбогдсон түүхээр ярилцлагаа үргэлжлүүлмээр байна?
-Миний аав Нямдорж морь уядаг хүн байлаа. Их хайрхны уурхайд ажиллаж, амьдарч байхдаа манай ахын удамшуулсан азаргыг уяж хурдлуулдаг. Ажлынхаа хажуугаар гүү барьж, морь уядаг байсан. Тийм болохоор миний хүүхэд нас морин дэл дээр л өнгөрсөн гэж болно. Тэгээд ч монгол эр хүнийг адуугүйгээр төсөөлөх аргагүй шүү дээ. Тэгсэн 2000 онд Ишзаны Улаанхүү дарга сумынхаа уяачдын холбоог өргөжүүлэн, намайг тэргүүлэгчдийн нэгээр сонгож хамтран ажиллах болсон юм. Эндээс л холбооны үйл ажиллагаанд оролцож эхэлсэн.
-Уяачийн хувьд амжилтаасаа сонирхуулаач? Хэдэн оны сумын Алдарт вэ?
-Аав маань нэг бүл адууг Хажуу-Улааны уурхайд авчирч, Адилбиш гуай, залуу уяач Дашдэжидийн адуутай цус сэлбэснээр манай адуу нэлээн сайжирсан. Ийнхүү ааваасаа өвлөн ирсэн адууныхаа цусыг сэлбэх ажлыг дүү Пүрэвдоржтойгоо хийж ирлээ. Сүхбаатар аймгийн дааган Санжаа гэж ахаас нэг хурдан үрээ авч байлаа. Надад ирээд сумын баяр болон Хажуу-Улааны уурхайн 30 жилийн ойд айрагдаж билээ. Хязаалан, соёолон, хавчиг азарга болтлоо сумандаа болон ойр хавийн Алтанширээ, Айрагтаа айраг, түрүү алдаагүй. Миний сумын Алдартын амжилтанд жин дардаг хурдан буян байгаа юм. Би 2011 онд сумын Алдарт уяач болсон.
-Бидний яриа ингээд өндөрлөж байна. Сүүлийн асуултыг танд үлдээж байна.
-Бидний үйл ажиллагааг байнга дэмжиж байдаг Дорноговь аймгийн МСУХ-ны хамт олон, Иххэт сумынхаа нийт уяачдадаа сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе. Адууныхаа удам угшлыг сайжруулж, сум орныхоо нэрийг улсын наадмын өндөр довд гарахын төлөө хамтдаа л гэмээр байна.

П.Ундраа