Н.Нармандах: Би загал үрээгээрээ азарга тавьж 20-иод удаа айрагдуулсан

Ах дүү зээрдээрээ нутаг орондоо алдар цуугаа мандуулж явсан Дорноговь аймгийн Айраг сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Нацагийн Нармандахтай уулзаж ярилцлаа. Тэрбээр удам дамжсан уяачдын нэг бөгөөд дөрвөн настайгаасаа эхлэн өдий хүртэл хурдан морьтой  холбоотой яваа нэгэн.
-Та бол удам дамжсан уяач хүн. Хурдан морь унаж өссөн  байлгүй. Хэр сайн морь унадаг хүүхэд байв?
-Манай аав Нацаг гэж Дорноговь аймгийн Айраг сумын хүн. Өвөг эцэг маань ч Түвдэндаржаа гэж адуучин хүн байсан. Манай аав сумандаа долоо түрүүлсэн хурдан бор азаргатай байлаа. Би дөрвөн настайдаа 1969 онд морь унаж гуравт давхиулж анхны айрагаа хүртэж байсныг бодоход гайгүй сайн унадаг хүүхэд байсан биз. Хожмоо аав маань нас өндөр болоод надад адуу малаа өсгөж үржүүлэх ажил ирсэн. Би энд тэндээс адуу цуглуулж эхэлсэн. Ер нь манай адуу ч хурдтай шүү. Дэлгэрэх сумын улсын Алдарт уяач “торгон” Дашням гэдэг хүн надад айлын адуунаас үрээ зааж өгсөн юм. “Чи үүнийг л ав, тэгвэл нэлээн юманд хүрнэ” гээд. Тэгээд 2000 онд аймгийн Алдарт уяач Энхтүвшингээс шүдлэн үрээ авч байсан. Загал үрээгээрээ би азарга тавьж 20-иод удаа айрагдуулсан. 20-иод удаа айрагдахдаа  дөрөв, таваар орж үзээгүй л хурдан ажнай даа.
-Одоо байдаг юм уу?
-Одоо байхгүй. Хөл муутай болоод ойчсон. Түүний төл загалмай хонгор гэж байна. Энэ жил соёолондоо нэг түрүүлж, нэг аман хүзүүдэж, нэг гуравт орсон. Бор азарга маань Хужирын Жамбал гэж Гавьяат нэгдэлчин, Улсын Алдарт уяач хүний адуу. Алтанширээд түрүүлээд, Адилын нэрэмжит наадамд аман хүзүүдээд, 7-8 удаа алтан медаль авсан байдаг юм.
-Таны “Салхин зээрд” гээд хурдан буян байдаг. Түүнийхээ удам угсаа, амжилтыг яриач?
-“Салхин зээрд”-ийн эх тал нь Даланжаргалан сумын Балжий гэдэг хүний адуу. Алдарт Соёмбо хүрэн азарганы удам даа. Сайхандулаан сумын ойгоор түрүүлсэн. Дараа нь Хамрын хийдийн анхны 108 суварга босгосны намрын наадамд гуравт орсон. Шүдлэндээ аймгийн ойгоор аман хүзүүдсэн юм. Тэр жилээ улсад очоод  22-т орсон. Хязаалан бас энд аман хүзүүдсэн. Шүдлэнд нэлээн хэд аман хүзүүдэж, бас гуравт орсон юм. Сүүлд нь соёолон азарга аймгийн хаврын бүсийн чансаатай том наадам болдог. Тэнд аман хүзүүдсэн. Тэгээд аймгийн наадамд дөрөвт орсон юм. Одоо “Салхин зээрд” есөн настай.
-Аавын үлдээсэн адуунаас яаж давхиж байна. Дүү зээрд гээд бас нэг хурдан адуу бий дээ?
-Хэд хэдэн удаа айрагдсан хүрэн зээрд морь байдаг. Аавын адуунаас шарга азарга байсан. Тэр нэлээд айрагдсан. Би аавынхаа зээрд морийг авчраад 2006 онд аймагт гуравт оруулсан юм. Дүү зээрдийг Дэлгэрэх сумын Нямбуу гэдэг өвгөнөөс авсан. Тэдний хурдан бор азарганынх нь удам. Даагандаа гурав, тавд ороод, шүдлэнд нь хөхөрчихөөд уяж чадаагүй. Хязаалан үрээ азарганд оруулчихгүй юу. Соёолондоо хаврын бооцоот наадамд түрүүлсэн. Харин Өмнөговийн хаврын бүсийн уралдаанд сайн давхиж чадаагүй. Гуч гаргаж ирсэн. Харин дараах нь Өргөний наадамд ирж уралдуулаад гуравт орсон. Тэр зуны наадмаар хоёр хээр морь маань түрүү аман хүзүүнд цуваад ирж байлаа. .
-Та хэдэн оны аймгийн Алдарт вэ?
-Гурван жил болж байна.
-Танаас өөр танайханд морь уядаг хүн байдаг уу?
-Дорноговь аймгийн Айраг сумын уяачдын холбооны дарга Бат-Эрдэнэ гээд дүү маань уяж байна. Ноднин шүдлэн үрээ аман хүзүүдсэн. Харин тэр үрээгээ Өвөрхангай руу бэлгэнд өгсөн сурагтай. 

-Танай хүүхдүүд уяж байна уу?
-Би гурван хүүхэдтэй. ХААИС-д сурдаг хүү маань моринд их дуртай. Ах нь хааяа хүүгийнхээ нэр дээр морь давхиулдаг юм. Охин Замын-Үүдэд байдаг. Гурав дахь нь бага, моринд жаахан дургүй. Дуртай болно биз.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Б.Цэрэн