Булганы Амарсайхан арслан

Булган нутгийнхан аливаа “бүхний” анхдагч хэмээн бахархана. Арга ч үгүй биз. Зөвхөн бөхийн тухайд л гэхэд анхны дархан аварга, үндэсний бөхийн анхны гавьяат мастер, олимпийн анхны аварга нь хүртэл Булганых л байдаг. Тэгвэл бас нэгэн “анхны” гэсэн тодотголтой бөх бий. Сэлэнгэ буюу хуучнаар Хантай сумын харьяат аймгийн арслан Дэлгэрсайханы Амарсайхан. Монгол туургатны наадмын бага жингийн ангилал буюу -85 кг-д Монгол улсаас анх түрүүлсэн хүчтэн. Тэр барилдааны их шөвөгт олон бөхийн зүрхэнд шар ус хуруулдаг а.а Төрөөгийн Баасанхүүтэй таарч тахимдаж түрээд төвөггүй орхисон бол үзүүр түрүүнд хорьсон ч хөлд ордог, хориогүй ч хөлд ордог О.Түмэндэмбэрэлтэй үлдэж түрүүлсэн. Анх 2006 онд 17 насандаа сумын начин цол хүртсэн бол 2010 оны аймгийнхаа баяр наадмаар тав давж аймгийн начин цолд хүрсэн байна. Аймгийн начин цолтой байхдаа бас ч чамгүй барилддаг байсныг бөх сонирхогчид тэр бүр мэдэхгүй байж болох. 2010 оны 10 сард болсон аймаг цэргийн цолтны барилдаанд Өмнөговь аймгийн арслан С.Идэрсүрэн, Завхан аймгийн арслан Ж.Сүхбат нараар 3 давж байсан бол 12 сард Монголын Үндэсний Бөхийн Холбоо байгуулагдсны 20 жилийн ойд 512 бөх барилдахад у.н У.Балжиннямаар гурав давж Г.Өсөхбаяр аваргад өвдөг шороодож байв. Дараа зуны наадмаар аймагтаа хүч үзэж онжав Дармаагийн Тамиртай тунаж хүч үзэн цолоо баталсан бол зургаагийн даваанд гурван бөхөөс Сайханы Б.Хүрэлчулууныг амлаж давснаар их шөвөгт шалгарсан байна. Шөвгийн дөрөвт өөрийн хамаатны ах Б.Хашбаттай тунаж даваад үзүүр түрүүнд Гурванбулаг сумын харьяат, удамт бөх а.з Д.Амаржаргалтай үлдэн хүч үзэж шударга сайхан барилдан орхисноор аймгийн арслан цол хүртсэн байна. Аймгийнхаа наадамд түрүүлээд шууд хотод ирж улсын наадамд аймгийн арслан цолтой бүртгүүлэн барилдаж хоёр даваад гурвын давааны нугалаанд Дорнод аймгийн арсан Б.Батхуягтай тааран барилдаад өвдөг шорооджээ. 2012 онд аймгийнхаа наадамд дахин хүч үзэж Булган аймгийн уугуул, Дундговь аймгийн начин Чулуундаваагийн Мөнх-Эрдэнээр тав, Тэшиг сумын харьяат аймгийн шинэ начин О.Мөнх-Ирээдүйгээр зургаа даваад дахин нэг Мөнх-Ирээдүй буюу Хангал сумын харьяат, сумын заан Нямсүрэнгийн Мөнх-Ирээдүйд өвдөг шороодож Н.Мөнх-Ирээдүй аймгийн заан болсон байна. 2013 он гараад болсон Талх Чихэр ХХК-ий нэрэмжит аймаг цэргийн цолтны барилдааны 4-ийн даваанд а.а Төрөөгийн Баасанхүүг, 5-ын даваанд Говь-Алтай аймгийн арслан Лувсандоржийн Цэрэнтогтохыг өвдөг шороодуулаад энэ барилдааны түрүү бөх аймгийн хурц арслан А.Алтанхуягт унажээ. Энэ барилдаанд а.а Л.Цэрэнтогтохыг өвдөг шороодуулах үед Дархан-Уул аймгийн арслан С.Ерөөлт дэргэдээ зогсож байсан нэгэн бөхөд “Энэ Амарсайхан нээрээ лайтай юм аа. Цэрэнтогтохыг хаячихлаа. Мэдрэмж гэж байгаа юм шүү” хэмээн уулга алдсан юм. Нэг үед барилдаж буй арслангийн үнэлгээ үнэнээс тийм ч хол зөрөөгүйг гэдгийг өнөө жилийн улсын наадам харууллаа. Амарсайхан арсланд дараалан өвдөг шороодсон хоёр арслан хоёул улсын начин цолд хүрч наадамч олноо баясгасан билээ. Даанч арслан маань өөрөө хавиргаа гэмтээж барилдахад хүндрэлтэй болсон тул улсын наадамд барилдсангүй. Гэсэн ч Орхон аймгийн наадамд барилдаж дөрөв даваад өөрийн дотны найз сумын заан М.Наваантаяыг аймгийн цолд дөрөөлүүлж өгчээ. Энэ намар төдийлөн барилдахгүй байгаа нь бэртэл гэмтэлтэй нь холбоотой болов уу. Нэг л өдөр Амараа арслан Ерөөлт арслангийн хэлснээр “лайтай” барилдаж эхэлнэ дээ. Монгол туургатан ч ахиад болох биз. Хүлээж л сууя.

МУИС-ийн оюутан Т.Түмэндэмбэрэл