Унаач Т.Баярхүү: Улс халзантайгаа дахин Төрийнхөө наадамд түрүүллээ

Их монгол улс байгуулагдсаны 807, Үндэсний их баяр наадмын хурдан азарганы уралдаанд 2012 оны шилдэг унаач Дорнод аймгийн Матад сумын уугуул Т.Баярхүүгийн унасан Улс халзан түрүү магнайд хурдлан наадамчин олныг баярлууллаа. Бяцхан унаач өнгөрсөн жилийн улс, бүсийн наадмаас нэг түрүү, 5 айргийн амжилтаа ийнхүү Улс халзангийн түрүүгээр үргэлжлүүлж байна. Ингээд баярын сэтгэгдлийг нь хуваалцсанаа хүргэж байна.
-Баяр хүргэе?
-Сэтгэл өндөр байна. Энэ мөчид хамт байгаа “Тод магнай”-н ах эгч нартаа баярлалаа. Монголынхоо нийт ард түмэнд баяр наадмын мэндийг дэвшүүлье. Би 2010 оноос хойш Тугал ухаа, Улс халзан, Жанжин бор, Яруу саарал, хүрэн үрээ гээд олон хурдан морийг унаж байгаа. Энэ удаад Улс халзантайгаа хоёр дахь түрүүгээ авлаа. Үнэхээр  гоё байнаа. Морь унаж  айраг түрүүнд хурдлуулна гэдэг унаач бидний хувьд хамгийн гоё  нь байгаа юм.
-Энэ жил хэдэн насны морь уяж байгаа вэ?
-Зургаан насны морь унаж байгаа.
-Өнгөрсөн жил ямар ямар амжилт гаргав?
-Улс бүсийн наадмаас нэг түрүү, таван айраг авсан. Анх удаа улсын наадамд ирж, Монгол улсын Манлай уяач Б.Бат-Эрдэнийн Улс халзантайгаа түрүүллээ. Мөн Монгол улсын Алдарт уяач Н.Хүрлээгийн Яруу саарлыгаа унаж төвийн бүсийн наадмаар дөрвөөр орсон гээд бүсийн наадмаас таван айраг авсан. Энэ амжилтаараа 2012 оны өндөр чансаатай манлай унаачаар шалгарсан.  Манай “Дорнын унага” галаас гурван хүүхэд шилдэг унаач болсон. Бид тун ч одтой наадсан амжилтаа энэ жил ахиулна даа.
-Гэр бүлийнхнээ танилцуулаач?
-Манай аавыг Тогоохүү, ээжийг Нармандах гэдэг. Аав маань хөдөө, харин ээж Дорнодод ажилладаг. Би дээрээ нэг эгчтэй. Энд сонирхуулахад манай эмээ багадаа хурдан морины унаач хүүхэд явсан гэсэн. Аав, эмээ хоёр маань аймгийн Алдарт уяачид. Манай аав чинь удам дагасан уяач байгаа юм. Одоохондоо аймаг, сумандаа л наадаж байна.
-Хэдэн настайгаа морь унаж байна вэ? 
-Би одоо 13 настай. Дорнод аймгийн 12-р сургуулийн наймдугаар ангийг төгссөн. Хурдны морь унаад ес дэх жил болж байна. Удахгүй моринд томдоод хасагдах байхаа. /инээв/  Морь унахыг ааваараа заалгаж байлаа. Анх таван настайдаа сумандаа хүүхдийн даахины найранд бүдүүн морь унаж уралдаад түрүүлсэн. Үнэхээр их баярласан шүү. Түүнээс хойш олон уралдаанд мордлоо.
-Тэгвэл анхны бүсийн наадам хэзээ байв?
-2008 онд зүүн бүсэд Яруутай гурваар, Тугал ухаатайгаа таваар орж байсан. Харин улсын наадамд энэ жил ирж, одтой наадлаа. Унасан морь маань түрүүлж айрагдах үнэхээр гоё л доо. Морь яг л хүн шиг гээч. Ухаантай амьтан даа. Хатуу, зөөлөн харьцахыг андахгүй. Хайрлаад л байвал түрүүлж, айрагдаад л байна. Харин эсрэгээрээ муухай аашилбал булгиж л орхино шүү дээ.
-Хаврын уралдаануудад уралдаж байсан уу, амаргүй харагддаг юм?
-Уралдалгүй яахав. Анх уралдаж байхдаа сандарч л байлаа. Гэхдээ уралдааны замд гарсан байхад айдас ард хоцорчихдог юм билээ.
-Уралдааны замд унаач бүр өрсөлдөгч байдаг байх даа?
-Мэдээж уралдаж байгаа гэдэг утгаараа өрсөлдөөн байлгүй яахав. Гэхдээ хүүхдүүд гэдэг гэнэн, цагаахан гээд л томчууд ярьдаг даа. Тэрэн шиг уралдааны замд өрсөлдөж байгаагаа мартчихсан л явна шүү дээ. Барианд орж ирэх үедээ найзууд болчихсон байдаг юм. Та харж байгаа биз дээ. Энэ цэнгүүнд оролцож байгаа унаач хүүхдүүд бүгд л бие биенээ таньж байгааг.
-Танай ангид морь унадаг хүүхдүүд олон бий юу? 
-Дөрөв таван хүү бий. Намар хичээл ороход хүүхдүүд “чи зурагтаар гарсан” гээд л яриа эхэлнэ дээ. Бидний ярианы нэг хэсэг морины тухай, уралдааны тухай өрнөдөг юм.
-Бяцхан унаачийн маань хамгийн гоё наадам гэвэл алийг онцлох вэ?
-Мэдээж наадам болгон гоё л доо. Гэхдээ Эрдэнэтийн бүсийн наадамд үнэхээр одтой  уралдсан. Монгол улсын Тод манлай уяач С.Ганхуяг, Алдарт уяач Н.Хүрлээ, аймгийн Алдарт уяач Б.Цэндбаатар нарын морьдыг унаж, даага аман хүзүүдүүлж, соёолон тавлуулсан. Соёолон айрагдуулах амаргүй шүү. Тоосонд нь орох гэсэн наадамчид шаваад морины амьсгаа боочих гээд сандаргана гээч.  Заримдаа ч бухимдал төрүүлдэгийг нуугаад яахав.
 Бас эмээтэйгээ морь уяад сумынхаа наадамд айрагдуулж байсан маань гоё санагддаг юм. Тэр үед аав эзгүй байж таараад, эмээ бид хоёр уясан юм. Морь уяхаас гадна аавынхаа морины ажилд туслах тун дуртай. Завгүй үед нь морь малаа хөлслөөд, ойр зуурын ажлыг амжуулчихаад сууж байхаар аав үнэхээр их баярладаг юм.
-Бидний яриа өндөрлөж байна. Дүүгийнхээ сурлага, хөдөлмөрт өндөр амжилт хүсье.
-Баярлалаа. Энэ дашрамд хайртай эмээ, аав ээж, “Дорнын унага” галын ах нартаа болон ангийн нөхдөдөө баяр наадмын мэндийг дэвшүүлье.

П.Ундраа