Их уяач Занданбалын хурд сумаа “ Манлай” гэж нэрлүүлжээ

 2004 онд “ Ажнай “ Бат-Эрдэнэ УИХ-ын  сонгуульд нэр дэвшин  Өмнөговийн Манлай суман дээр уяач Занданбал гуайн нэрэмжит  наадам хийсэн байна.  Морь мордож байх үед сэтгүүлч Л.Цагаандалай  нутгийнхнаас:

-Занданбал гуайн үр хүүхдүүдээс энд байгаа уу? гэж асуухад нэг нь 
-Занданбал гуайн өргөмөл ганц хүү Гэндэнсүрэн тэр хүрэн морьтой морь гаргаад явж байна гэж нэг нь заажээ. Уралдааны дундуур сэтгүүлч Л.Цагаандалай  Гэндэнсүрэн гуайтай уулзан амар мэндээ мэдэлцээд  түүнд: 
-Хоёулаа тэрүүхэн довцог дээр очоод хэдэн үг сольё. Би танаас албан ёсны сурвалжлага авахгүй ээ, зүгээр л юм сонирхоё  гээд хамтдаа явцгаажээ.   
Тэгээд Л. Цагаандалай: - Та ах дүү хэдүүлээ  вэ? гэхэд

- Би айлын өргөмөл ганц хүү байгаа юм. Манай аав мундаг хүн байсан даа. Би ч их тоглосон. Адуу малыг нь их үрэн таран хийсэн хүн гэж.

- Танай “Манлай” адуу Галшар адуугаар сайжирсан гэх яриа байдаг. Энэ чухам ямар учиртай юм бол оо? гэвэл

- Манай аав  Аг гүнтэй нэг зиндаа байсан юм билээ.   Аг гүн бол Өвгөн ноёны ач хүү Пунцагнамжил 

-Зиндаа гэхээр шашны сургууль уу? Өөр сургууль уу?

-Аль нэг сургуулийн нэг анги “зиндаа”  байж л дээ. Аав Занданбал  бол хүрээ хотгүй явж олонтой харьцдаг, нөлөө бүхий  хүн байсан.  Тэгэхээр Аг гүн аавыг очоорой адуу өгнө гэж хэлсэн  юм байх. Энэ нь хурдан адуу аваарай гэсэн үг л дээ. Тэгээд  аавыг очиход Өвгөн ноён  их өндөр настай хөгшин байсан гэнэ лээ.  Тэгээд хоёр залуу орж гараад байхаар Өвгөн ноён  асуусан байна.
-Энэ хүн хаанаас ирсэн юун хүн бэ? Бодвол чамтай  морь мал авах л гэж яваа биз  гэж.

Аг гүн хариуд нь:

-Тийм ээ. Говиос ирсэн  миний зиндаа, найз байгаа юм гэж.

Тэгсэн Өвгөн  ноён:

-Элбэг хээрээс битгий өгөөрэй, бусдаас нь яахав гэжээ. 
Хоёр залуу хээр адуун дээр юу хийснийг гэрт байгаа өвгөн  яаж мэдхэв дээ ... гэж Гэндэнсүрэн гуай  ярьжээ. Энэ бол  Занданбал гуай Элбэг хээрээс авсанаа  бас цухас  дурсаад авсан  хэрэг л дээ. Ингэж тэр адуу ирж хурд тарьсан гэдэг юм билээ.
Гэндэнсүрэн гуай  бас  “Манлай” сумын нэр Занданбал гуайтай  холбоотой болсон түүхийг ярьжээ.
Дээрхи  Элбэг хээрийн төлийг  авчирснаасаа өмнө үү, хойно уу гэдгийг сайн мэдэхгүй . Занданбал гуайн  морь нь давхихгүй эндээд,  хүүхэд нь унасан ч юм уу,  болохгүй болохоор нь лам дээр очиж л дээ. Тэгсэн  лам нь түүнд одоогийн  “Манлайн баясгалант”  овоог зааж   өгөөд  “тэнд буу, тэр овоог тахь. Тэнд морио уяа. Тэр  овоонд  “Манлайн баясгалант” гэж нэр өг” гэж хэлсэн байна. Ламын хэлснээр тэр овооны дэргэд бууж Манлайн баясгалант гэж нэрлээд,  тахилга үйлдэж эхэлснээр Занданбал гуайн морь нь  их хурдалсан гэнэ лээ. 1928  оны улсын баяр наадмаар Богдхан уулын аймаг Содномдаржаагийн “зээрд халзан” азарга түрүүлсэн байна. Улсад түрүүлсэн Со сайдын халзан гэдэг энэ азаргыг их уяач Занданбалтан сайдынхаа нэр дээр уралдсан ч юм уу,эсвэл  өгсөн ч юм уу  аль нь ч байж магадгүй ямартаа ч холбоотой. Занданбал нь  Со сайдын шадар туслах явсан нөлөө бүхий хүн байсан гэдэг нь тодорхой юм.  Төрийн наадмын түрүү азарганы эзэн энэ эрхэм их уяач Занданбал хурдыг авчирч, хурд бий болгож бас хурдлуулж нутаг, олон түмнээ алдаршуулсан хийморьтой монгол эр хүн байжээ. 
 Сүүлд  “Манлайн баясгалант” овооны энгэрт сум төвлөрч “Манлай” нэртэй болсон түүхтэй  юм билээ.  Манлай сумын хурд эзнээ л хүлээж  байгаа. 

Намсрайцэрэнгийн Санжаадорж  

2013.05.20.