Морин аялал спортын диваажин - Ирланд

Шүүслэг ногоон зүлэг, зөөлөн уур амьсгал, цэвэр тунгалаг гол горхи энэ бүхэн Ирландын морины аж ахуйг хөгжихөд таатай орчин болж иржээ. Ирландчуудын зүрх сэтгэлд морь хэмээх гайхамшигт амьтан өнө эртнээс өөрийн байр суурийг эзэлсэн бөгөөд энэ тухай үлгэр домог, туульсад нь өргөнөөр тусгагдсан байдаг. Морины уралдаан, морин аялал, морины аж ахуй тус орны хамгийн чухал үнэт зүйлд тооцогддог.
Ирландын сонгодог уралдаан
Морины түүхэн эх орныг Их Британи гэж үздэг. Гэхдээ Ирланд ч адуугаараа алдартай. Энэ улсад 27 морин тойруулга ажилладаг бөгөөд төв морин тойруулгыг Керраг гэж нэрлэдэг. Энэ нь Дублин хотоос 50 км орчимд батлан хамгаалах яамны мэдлийн тэгш талд оршдог байна. Ирландад маш олон төрлийн морины уралдаан тэмцээн зохиогддогоос хамгийн алдартай нь 7-р сарын сүүлээс 8-р сарын эхэн хүртэл бүтэн долоо хоногийн турш явагддаг Галлоуэгийн митинг юм. Энэ уралдааныг ард нийтээрээ хүлээдэг ба тэр ч байтугай түүнд зориулсан дуу хүртэл зохиогджээ. Тэр дуунд: хагас сая хүн цуглалаа, тэдний дунд католик ч байна, протестант ч байна, гэвч тэдний хооронд ямар ч дайсагнал байхгүй гэж өгүүлдэг.
 Морины аж ахуйд 10-аас илүүгүй морьдтой хувийн жүчээнүүд чухал байр суурь эзэлдэг. Засгийн газраас цэвэр цусны адууг хөгжүүлэхэд дэмжлэг туслалцаа үзүүлдэг ба цаг агаарын маш таатай орчинтой учраас дэлхийн өнцөг булан бүрээс морь эзэмшигчид энэ улсад л жүчээгээ байгуулах мөрөөдөлтэй байдаг. Ирландын Кулмор морины үйлдвэр нь “Аваргуудын төв” хэмээх нэрийг бахархалтайгаар эзэмшдэг. Энэ үйлдвэрийг үүсгэн байгуулагчид нь Джон Магниер, Роберт Сангстер, алдарт дасгалжуулагч Винсент О,Брайен нар юм. Кулмор үйлдвэр Керраг морин тойруулгаас холгүй оршдог бөгөөд тэндээс олон тооны аваргууд төрөөд зогсохгүй морин спортын жинхэнэ музей болж чаддаг. Энд цэвэр цусны үүлдрийг өсгөж үржүүлэх тал дээр анхаарч олон тэмцээн уралдаан зохион явуулдаг бөгөөд 2011 онд нэгэн маш хүндтэй зочин айлчилсан нь Английн хатан хаан Елизавета байлаа. Тэрээр сонгодог уралдааны 5 удаагийн ялагч Килдар хэмээх морины эзэн аж.  
Хурдан морины аж ахуй, үйлдвэрлэл Их Британи Ирланд хоёрыг нягт холбоотой болгодог төдийгүй Ирландын далайгаар дамжиж морьдыг экспортолдог. Их Британийн аварга жокейчуудын дунд хэд хэдэн ирланд унаачид байдгаас Пат Эддери, Кирен Фаллон нарыг нэрлэж болно.
Мөн эдгээрээс гадна Гоффс нэртэй томоохон дуудлага худалдааны төв байдаг ба энд 140-өөд жил уралдааны морьдыг худалдаалж иржээ.
Морин спортын 150 жилийн ой
2014 онд Дублины морины шоу арга хэмжээг зохион байгуулсны 150 жилийн ой болно. Энэ нь Үндэстний цомын наадамтай салшгүй холбоотой ба 1926 оноос Дублины морины шоуны хөтөлбөрт анх оруулжээ. Өнгөрсөн зууны эхээр армийн залуучуудыг морин спортод сургах ажлыг маш идэвхтэйгээр зохион байгуулсан ба энэ үйл хэрэгт 1917 оны хувьсгалаас болж Ирландад цагаачилсан Оросын хурандаа Родзянко чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. 1937 онд Ирландын морин спортод алтан үе ирсэн ба энэ онд тэдний баг тамирчид Ага Ханагийн цомыг авч чадсан бөгөөд үүнээс хойш 1979 онд л энэ амжилтаа дахин бататгаж чадсан юм. Ага Ханагийн цомыг багаараа 3 удаа түрүүлэхэд олгодог ба Карим Аль Хусейн Шейх энэ шагналыг өөрийн Ирланд багшийн дурсгалд зориулж Үндэстний цом гэж нэрлэсэн.
Ирландын тамирчдаас хамгийн өндөр амжилт үзүүлснийг дурдвал: Джессика Кертен, Дермот Леннон, Денис Линч, Киан О,Коннор, Шейн Брин, Эдди Макен нар юм. Эдди Макен 1977-1979 онд Ирландын шигшээ багт байж Ага Ханагийн цомыг авахад голлох үүрэг гүйцэтгэж, Хикстедэд 4 ялалт байгуулж,1977 онд Европын аваргын ганцаарчилсан төрөлд мөнгөн медалиар шагнуулж байжээ.  
Ирланд угсааны морьд ч бас дэлхий дахинд муугүй амжилт үзүүлж гурвалсан морьдын төрөлд 1-р байр, шогшоо төрөлд 8-р байр тус тус эзэлсэн. Хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн морь бол саарал Круизинг ба тэрээр 1999 оны Аахены Гран при шагнал, 1999 оны Дортмунд, 1998 оны Люцерн, 1996 оны Сан Мариногийн аварга, 1997 оны Миллстритийн Цомын аварга, 1998 оны Женевийн аваргаар тус тус шалгарсан. 
Хязгааргүй уудам тал хөндийгөөр
Ирландыг морин аялал спортын диваажин гэж нэрлэдэг. Олон тооны хувийн жүчээнийхэн нутаг нэгтнүүд болон аялагчдад жилийн дөрвөн улиралд маш найрсгаар үйлчилдэг. Хэдэн өдрийн морьтой аялал, бичил уралдаан гэх мэтийн аялагч тус бүрийн сэтгэлд нийцсэн үйлчилгээг туршлагатай хөтөч нарын удирдлаганд явуулж, жүчээ бүр өөрийн уралдааны замтай байдгаас хамгийн томоохон нь Таллимор хотоос холгүй орших Аннахарви жүчээ юм. Тэнд сонирхогчид болон тамирчид бэлтгэлээ базаадаг. Өвлийн саруудад мориор ан хийх нь их түгээмэл байх бөгөөд морийг түрээсээр авч анд ашиглаж болно. Үүний тулд та бусдад аюул учруулахгүй байх хэд хэдэн дүрэм журамтай танилцсан байх ёстой.
Ирландын баруун зүгт Килларни хэмээх үзэсгэлэнт цэцэрлэгт хүрээлэн байдаг ба морин аялалаараа маш алдартай. Тэд Данлоу хөндийг туулах тусгай хөтөлбөртэй ба аялах явцдаа дэлхийн өөр хаана ч байхгүй үзэсгэлэнтэй газруудыг үздэг. Аялагчдын ихэнх нь анх удаа морь унаж байгаа хүмүүс байдаг ч морьд нь маш номхон, тусгайлан бэлтгэгдсэн, явах зам маршрутаа мэддэг.
Гэхдээ асуудал байсаар
Дэлхийн эдийн засгийн хямрал Ирландыг тойроогүй нь ойлгомжтой. Эхэндээ ард иргэд бүсээ чангахан бүсэлж байсан ч сүүлдээ жүчээний эзэд морьдоо тэжээж хүчрэхээ болив. Үүний улмаас нэлээд олон тооны эзэнгүй адуу морьд бий боллоо. Хурдан морьдын үнэ ч байж болох хамгийн доод хэмжээнд хүрч, буяны байгууллагууд зөвхөн маш хэцүү тохиолдолд л гараа сунгаж байв. Эзэнгүй морьд машины замаар хаашаа хамаагүй давхилдсаны улмаас аваар осол ч их гарах болов. Гэсэн хэдий ч Ирланд морины өлгий нутаг хэвээр үлдсэн бөгөөд үүлдэр угсааг сайжруулах, уралдаан тэмцээн зохиох ажлууд хийгдсээр байна.

Т.Болормаа