Алдарт уяачийн аварга зээрд

Өмнөговь аймгийн Цогт-Овоо сумын адуучин “Ноов” хэмээх адуун сүрэгт 1981 онд нэгэн ухаа зээрд унага гарсан нь хожмоо магнайдаа цөөхөн тоос хүргэсэн алдарт хурдан азарга болсон юм. Энэ адуу даага, шүдлэндээ Цогтцэций сумын нэрт уяач агсан Хангал хэмээх Аюуш гуайн хүү Батчулуун, Батмөнх нарын аргаар уягдаж, сумынхаа наадамд түрүүлээд 1984 онд хязаалан аймгийнхаа наадамд тоосоо өргөн аман хүзүүдсэн юм. Наадмын дэвжээнд цоллуулаад буцаж явах замд нь одоогийн МУ-ын Алдарт уяач Ханхонгор сумын Цэндийн Шоовдор гуай худалдан авч уяснаас хойш энэ олон наадмын дэвжээнд баярлуулж алдарт уяачийн эрхэм алдрыг хүртэхэд буянаа өгсөн ажнай юм. Ц.Шоовдор гуай хойтон жил 1985 оны аймгийн баяр наадамд соёолон ухаа үрээгээ уралдуулж түрүүлгэсэн, 1986 онд хавчиг насанд нь Ханхонгор сумын Гэрэл зам нэгдлийн 30 жилийн намар орой томоохон наадамд тасархай түрүүлж ирсэн билээ. 1987 онд зээрд азарга дүнсэр настайдаа аймгийнхаа баяр наадамд мөн л тасархай түрүүлсэн байна. 1988 онд найман насанд нийлэх жилдээ сайхан уягдаж ирсэн боловч Р.Буянтогтохын бор азарганд дийлдэж аман хүзүүдсэн юм. 1989 онд зээрд азарга уягддагаараа уягдаж маш сайхан уралдаж их дороос гарч ирэн аргагүй л буурь зааж айргийн 4-т хурдалсан юм. Зээрд азарганы хувьд хамгийн харамсалтай наадам бол 1991 онд Ардын хувьсгалын наадамд уралдаж чадаагүй явдал юм. Зээрд азарга уягддагаараа уягдаж маш сайхан үсэрч байлаа. Нутаг нутгийнхан цөм л зээрд азаргыг их ойн наадамд түрүү болно гэж итгэж байсан боловч наадмын өмнөх их үсэргээн дээр түрүүлж ирээд өсгий нь цөмөрснөөс хашир уяач Шоовдор гуай наадамд уралдуулаагүй юм.   1992 онд 12 настай зээрд азарга мөн л дэвжээгээ эзэгнэн хол түрүүлж ирлээ. 1993 онд Цогтцэций сумын 70 жилийн ойн баяр өргөн хэмжээтэй хийгдэж олон сумын хурдан хүлгүүд хуран цугларч энэ наадмын азарганы түрүүг чухам хаанахын хэний хурдан хүлэг авахыг тааж ядан байлаа. Азарганы түрүү ч гарч ирлээ. Зээрд азарга сурсан зангаараа ганцаараа сугаран түрүүлж, наадамчин олныг бишрүүлж билээ. Зээрд азарганы сүүлийн уралдаан буюу 1995 онд 15 насандаа Ханхонгор сумынхаа 70 жилийн ойн их баяр наадамд уягдан ирж олон газраас ирсэн олон сайхан хурдтай хүч түрэн уралдаж барианы зурхайд түрүүлэн ирсэн боловч унасан хүүхдийн өчүүхэн алдаагаар аман хүзүүдсэн билээ. Ийнхүү аварга зээрд маань уягдсан бүх наадамдаа айраг түрүү алдалгүй авч их бага наадамд 8 түрүү, 4 айраг авснаас 3 аман хүзүүдсэн бөгөөд Ардын Хувьсгалын жилүүдэд аймагтаа давтагдаагүй эгэлгүй хурдан хүлэг юм. Зээрд азарга эзэндээ олон хурдан үр төл өгсөнөөс гал үр, сарт ухаа азарга нь  аймгийнхаа баяр наадамд  4 удаа айрагдаад байна. Ухаа азарга хөнгөн сэргэлэн аальтай, монхор хамар бөөрөнхий матаастай, булчин шөрмөс бат, бөгтрөг сайн, уяа орсон үедээ маш гоёмсог, дээр гурван овоо тэгш, давхилынхаа үед маш дээр толгойтой давхидаг араатай язгуурт, арслан хэлбэртэй сайхан хурдан буян байлаа.

 Өмнөговь аймгийн МСУХ-ны дэд тэргүүн Р.Буянтогтох