Төрийн тэргүүн, ихэс ноёдод цагаан зүсмийн адуу зохилтой
Олон суурь малыг зүс галбирынх нь онцлогыг мэдэхгүйгээр ялган танихад хялбаргүй. Эрдэмтдийн судалгаанаас үзэхэд адууны үндсэн зүс 16, давхар зүс 160 хүрдэг. Үүний дотор бор улаан зүс тус бүр 30 гаруй байх жишээтэй. 1931 онд Монгол, Зөвлөлтийн хамтарсан шинжилгээний ангийн мал аж ахуйн салбарын гаргасан судалгаанаас үзэхэд монгол адууны 21 хувь нь бор, 23,8 хувь нь хээр, 12,9 хувь нь зээрд, 12,1 хувь нь хул хонгор зүстэй хэмээсэн байдаг бөгөөд бор буюу бүгээн зүсмийн адуу давамгайлдаг тогтоогдсон аж. Судлаачид улам бүр лавшруулж аль аймагт бүгээн зүсмийн адуу ноёлж байгааг судлахад Хөвсгөл аймгийн Дархад, Хотгойдын бүс тэргүүлж, харин их эзэн Чингис хааны өлгий Хан Хэнтий аймаг удаалсан байна. Хүйтэн сэрүүний туйл Дархадын хотгорт байгал цаг агаартаа зохицсон бүгээн зүсмийн адуу голлох бөгөөд үүнийг нь Дархад адуу хэмээн нэрлэдэг: Харин Хан Хэнтий аймагт бүгээн адуу давамгайлдаг нь их эзэн Чингис хааны үед цагаан адууг эрхэмлэн дээдэлдэг байсантай холбоотой байж мэднэ хэмээжээ. Өөрөөр хэлбэл морины шинжийн эртний сударт “улаан хошуугүй сайхан цагаан улаан бор, толбот бор, үйсэн ухаа морь хуяглах, хүлэглэх, бараа болоход сайн хэнд ч зохимжтой” гэсэн байдаг бол 1206 онд Чингис хаан тэрхүү заншлыг даган “Баарин ахын ураг Усун өвгөнийг Бэхи болгоё. Бэхи өргөмжлөгдөөд, цагаан дээл өмсөж, цагаан морь унаж, дээд сууринд сууж, он сарыг олж сонгож байтугай” хэмээн зарлиг буулгаж байсан нь түүхийн шарласан хуудаснаа тэмдэглэн үлджээ. Чингисийг залгамжилсан их хаадын үед ч цагаан өнгийг эрхэмлэн, ихэвчлэн долоон хоног үргэлжилдэг баяр наадам хийх ёслол удтал хадгалагджээ. Баяр ёслолын гол байрт хэдэн мянган хүний багтаамжтай цагаан торгон асар босгох, шинэ хаадыг цагаан эсгий дээр өргөж залах. Эхний өдөр цөм цагаан хувцас өмсөх, 700 цагаан гүү, 7000 цагаан хонины сүүн цацлыг газар нэвчтэл өргөх, цагаан гүүний айргаар найрлах ёс заншил байсан ажээ. Монголд 17 жил суусан Итали жуулчин Марко Поло ”Их хаанд ямар ч толбо бидэргүй цас шиг цагаан зүстэй үлэмж олон азарга адуу бий. Түүний зөвхөн гүү нь түм гаруй. Хэрвээ цагаан сүрэг явж байгаатай тааралдвал их ноёны амрыг эрэх мэт бөхөсхийн ёслоод, хүлээх юм уу, тойрохоос биш дундуур нь зүсэн гарч болохгүй” хэмээсэн байдаг. Энэ бүхэн нь цагаан өнгийг дээдлэхийн зэрэгцээгээр адууг зүс ялган төрөлжүүлж байсны гэрч юм. Нэлээд хожмын жишээнээс үзэхэд Түшээт хан аймгийн Сэцэн вангийн хошуу, адууг зүс ялган суурилж, цагаан сүргийг онцлон үздэг байв. Тус хошууны IX үеийн ноён Гүрсоронзонгомбосүрэн Сэцэн хан аймгийн Хардэл бэйсийн хошуунаас 100 унагатай гүүгээр худалдан авсан удган хатиртай цагаан морио унаж наадмын морь ирэхэд бөмбөлзүүлэн тосдог байсан хэмээн дээхэн үеийн уяачид ам дамжин хүүрнэдэг байжээ.
Эрдэмтдийн судалгаа, эх сурвалж түүхэн бичгүүдээс ийн шүүвэл Монголчууд эртнээс бүгээн зүсмийн адууг дээдэлж, ялангуяа төрийн хэмжээний томоохон найр наадам тэргүүтэнд явахдаа цагаан адуу унаж, төрийн тэргүүн ихэс ноёд нь түүндээ зориулан тусгай сүрэг хүртэл бий болгож байжээ. Хурдан моринд шимтэгч төрийн түшээд дуулахад илүүдэхгүй хэмээн эмхэтгэв.
0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
- Даваа, 11:59 минут Уяач Ц.Батсайхан: Гэсэрваань гуай тарган ирэн дээр…
- 3-р сарын 27 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 3-р сарын 27 -нд МУ-ын Тод манлай уяач Б.Далай: Уяачийн амжилтанд г…
- 3-р сарын 19 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 3-р сарын 19 -нд 2023 оны ММСУХ-ны чансаа өндөр уяачид
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ УЯАЧ, УРАЛДААНЧ ХҮҮХДҮҮ…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ш.Мөнхбаатар:Ах дүү дөрвүүл аа…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд 2023 ОНЫ ММСУХ-НЫ 21 АЙМГИЙН ШИЛДЭГ САЛБАР ХОЛБОО,…
- 2024 оны 3-р сарын 05 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд Манлай уяач Ч.Сугар: Алаг морийг харсан хүн болгон…
- 2024 оны 2-р сарын 27 -нд 2022 оны чансаа өндөр сонгомол дээд насны хүлгүүд
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Н.Билэгтсайхан 66 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр у…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МОНГОЛ УЛСЫН 2022 ОНЫ ӨНДӨР ЧАНСААТАЙ ИХ НАСНЫ МОР…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд О.Батбилэг 73 оноогоор 2022 оны чансаа өндөр уяачд…
- 2024 оны 2-р сарын 26 -нд МУ-ын Алдарт уяач Г.Болдбаатар:Наадмын маргаашнаас…
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны чансаа өндөр азарганууд
- 2024 оны 2-р сарын 22 -нд 2022 оны МУ-ын шилдэг уяач, уралдаанч хүүхдүүд
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд ММСУХ-ны 2022 оны шилдгүүд шагналаа авлаа
- 2024 оны 2-р сарын 21 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 2-р сарын 20 -нд Уяач Б.Батжаргал: Сүүлд цоохор даага даяндуулсан
- 2024 оны 2-р сарын 19 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 14 -нд Цолоо ахиулсан уяачид
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Нийслэлийн Алдарт уяач цолоор 28 хүн шагнагджээ
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Дөрвөн Тод, дөрвөн Манлай, 18 Алдарт уяач цол авах…
- 2024 оны 2-р сарын 07 -нд Сумын Алдарт уяач Н.ДУГАРЖАВ: БИ ДӨРӨВДҮГЭЭР АНГИА…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 2-р сарын 05 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 27 -нд Сумын Алдарт уяач Д.Батбаяр: Би Биндэрт анх адуу т…
- 2024 оны 1-р сарын 26 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 25 -нд Архангай аймгийн 100 жилийн ой, хангайн бүсийн ура…
- 2024 оны 1-р сарын 24 -нд СУМЫН АЛДАРТ УЯАЧ А.Цэрэндорж: ЗААМАРТ ДАЛАЙ ЛАМЫГ…
- 2024 оны 1-р сарын 22 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 21 -нд Аймгийн Алдарт уяач Б.Баттөр: Таван жилийн дотор с…
- 2024 оны 1-р сарын 18 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Аймгийн Алдарт уяач Ц.Жамсран: Өөрийн тамгатай уна…
- 2024 оны 1-р сарын 15 -нд Богд хан уулын аймаг байгуулагдсаны 100 жилийн ой,…
- 2024 оны 1-р сарын 11 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Аймгийн Алдарт уяач М.Мөнхбаяр: Адууны төлөө уйгаг…
- 2024 оны 1-р сарын 10 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн уралда…
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Сумын Алдарт уяач Ц.ГЭРЭЛБААТАР: Сайн адууны удам …
- 2024 оны 1-р сарын 08 -нд Завхан аймгийн 100 жилийн ой, баруун бүсийн урал…
- 2024 оны 1-р сарын 03 -нд Хамгийн шимт тэжээлийг мэдэх үү?
- 2024 оны 1-р сарын 02 -нд М.Энхтайван: Хүн хэдий чинээ сэтгэлээ өгнө, адуу т…
- 2023 оны 12-р сарын 27 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 12-р сарын 25 -нд Баахан хэрэг тарих Баяндэлгэрийн буурал
- 2023 оны 12-р сарын 23 -нд Нийслэлийн Алдарт Уяач цолны болзол хангасан уяачд…
- 2023 оны 12-р сарын 22 -нд Аймгийн Алдарт уяач Г.Энхбаатар: Аавынхаа уяаны ар…
- 2023 оны 12-р сарын 17 -нд Хэнтий аймгийн 100 жилийн ой, зүүн бүсийн уралдаан…
- 2023 оны 10-р сарын 29 -нд Сумын Алдарт уяач Л.Батноров: Азарганы түрүүгээр а…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна