Д Цогтоо

Сумын Алдарт уяач Д.Цогтоо: Морь гэдэг чинь эр хүний хийморь учраас эргэдэг юм

- Гэр бүлийн тань хүн хүн Манлай хүлэгч цолоор шагнууллаа. Баярын сэтгэгдлийг тань хуваалцъя?
- Монгол хүний генээр морины хийморь сүлдийг хайрлаж, буян хишгийг нь дээдэлдэг гэр бүлийнхэндээ баярлаж байна. Сумын засаг захиргаа, Батлан хамгаалах яамны туслах нийгэмлэг гээд олон байгууллагууд миний ханийн гавъяа зүтгэлийг үнэлж, МУ-ын Манлай хүлэгч хэмээх сайхан цолыг өгсөн явдалд сэтгэл өндөр, баяр бахдал ихтэй байна даа. Би өөрөө Сумын Алдарт уяач цолтой моринд хайртай хүн юм.
-“Бид хоёрын сонирхол нэг учраас миний ханийн нөмөр нөөлөг надад их байсан” гэж Ж.Цогзолмаа гуай хэлж байсан. Уяач хүний гэргий гэдэг бас нэгэн уяач байдаг болов уу?
-Үнэхээр тийм. Бид бие биенийхээ ажлыг их дэмждэг байсан. Үүнийхээ хүчинд өнөөдөр хань минь шагнууллаа. Алтан тууртын буянг их хүртлээ. Ер нь наадамд морь уяагүй л бол наадмын талбай руу явах дургүй. Үзэхэд их урамгүй байдаг л даа. Миний хувьд морь уяад 30 гаран жил болж байна. Морь, хүүхэд эндэл осолгүй давхиад ирэх шиг сайхан зүйл байхгүй дээ. Манай МСУХ-ны даргаар Эрдэнэбаатар гэж залуу болсноос хойш сүүлийн 3-4 жилд холбоо их идэвхитэй ажиллаж байна. Сумынхаа наадмыг сайхан зохион байгуулж, уяачдынхаа хөдөлмөрийг их үнэлж байгаа шүү. Энэ үед л би сумын Алдарт уяач цолоо авсан даа.
- Та Алдарт цолонд хүргэсэн хурдан хүлгүүд, уралдаан наадмуудынхаа тухай яриач?
-Хэнтий аймгийн 60 жилийн ойн баярт соёолон аман хүзүүдүүлж, 2003 онд сумынхаа 80-н жилээр хоёр азаргаа нэгийг нь аман хүзүүдүүлж, нөгөөг нь долоолуулж байлаа. Өмнөдэлгэр сумынхаа наадамд олон ч оруулсан даа. Сумдын жижиг наадмуудад хүрэн халзан, шарга халзан хоёр морь маань дандаа аман хүзүү, түрүүнд давхидаг байсан. Морь гэдэг чинь эр хүний хийморь учраас эргэж байдаг юм. Нэг хэсэг сайхан давхина. Нэг хэсэг ерөөсөө хурдлахгүй жишээтэй. Тэглээ гээд хүн шантарч л болохгүй. Хамгийн сайн уяач бол морио эндэлгүй сайхан давхиулдаг хүнийг л хэлдэг. Заавал түрүүлж, айрагдуулахдаа гол нь биш. Жижиг наадмуудыг оруулахгүйгээр нэг түрүү, таван айргаар сумын Алдарт уяач болсон.
-Таны адууд хаанахын угшил гаралтай вэ?
-1980-аад онд нэг хурдан шарга азарга байсан юм. Тэр үед би залуу байжээ. 18 настай анх жолооч болж байсан үе л дээ. Олон жил жолоо мушгисан. Дээхэн чинь ажил албатай хүн морь мал уяна гэж түүхэнд байхгүй л юм болно. Нэг удаа шарга азаргаа барьж аваад хоёр хоног уяан дээрээ уялаа. Тэр өдрөө хөлс аваад, маргааш нь тарлаад уралдуулдаг л байсан. Тэр азарга бол Хэнтий аймагт олон шарга азарга хурдлуулж байсан Т.Чүтэм гэдэг хүний адууны угшилтай. Миний уяаны багш Л.Түмэнбаяр гэж хүний хотгор хонгор морины төл нэг азарга байсан. Тэр сайн давхидаг байлаа. Түүний төл нь Хэнтийн сургуулийн 60-н жилийн ойд аман хүзүүдсэн юм. Мөн Содномдорж гэж хүний зэгэл угшилтай хээр адуу надад ирээд сайн уралдсан. Ухна гэж дээхэн үед манай нутагт хурдтай өвгөн байсан юм. Тэр хүний унаган адууны угшил нь сүүлд Замбалын халтар гэж зартай адуу болсон. Тэдний төлийн төл хүрэн халзан үрээ их хурдалсан даа. Саарал азарга, шарга азарга гэх мэтчилэн сайхан давхисан адуунууд байсан шүү. Бүгдийгнь л би дурсаж явддаг юм.
-Уяачид удам дагадаг. Таны хувьд?
-Дээхэн үед чинь засаг захиргаадалтын үед  удам угсаагаа мартах үе байсан. Би тэгээд сйан мэддэггүй юм. Өөрийн хүүүхэд  байх үеийг санадаг юм. Манайх цөөхөн хэдхэн уналаганы морьтой байлаа. Би эмнэг их сургадаг, моринд их дуртай хүүхэд. Тэгээд л айл саахалтыхан маань морь  эвддэггүй гээд надаар эмнэгээ сургуулах дуртай байсан даа.
-Ярилцсанд баярлалаа.